در دنیای فناوری بلاک چین، مقیاسپذیری و سرعت، عوامل مهمی هستند که موفقیت یک پروژه را تضمین می‌کنند. با پذیرش بیشتر ارزهای دیجیتال توسط مردم، تقاضا برای سیستم‌های سریع‌تر و کارآمدتر افزایش یافته است. هدف زنجیره‌های لایه دو zkSync و آربیتروم حل این مسائل در بلاک چین اتریوم بوده؛ اما این دو پلتفرم چه تفاوت‌هایی با هم دارند؟ کدام‌یک برای انجام تراکنش در شبکه اتریوم بهتر است؟ در این مقاله همراه ما باشید، چون می‌خواهیم به بررسی تفاوت‌های آربیتروم با zkSync era بپردازیم؛ اما قبل از آن بیایید با بلاک چین اتریوم آشنا شویم.
اتریوم به زبان ساده
اتریوم که بر روی یک شبکه بلاک چین ساخته شده است، یک پلتفرم جهانی برای ساخت اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز به شمار می‌رود. این بلاک چین با زبان برنامه‌نویسی اختصاصی خود، امکان ایجاد قراردادهای هوشمند و برنامه‌های غیرمتمرکز (dApps) را فراهم می‌کند. این برنامه‌ها می‌توانند عملکردهای مختلفی مانند ذخیره و انتقال داده‌های شخصی، اجرای تراکنش‌های مالی پیچیده و مدیریت قراردادهای هوشمند را انجام دهند. اتریوم بهعنوان یکی از محبوب‌ترین پلتفرم‌های غیرمتمرکز در جهان، از هزاران بازی ویدئویی، توکن‌های NFT، برنامه‌های مالی، ابزارهای توسعه، سازمان‌های خودگردان غیرمتمرکز (DAO) و حتی ارزهای دیجیتال دیگر پشتیبانی می‌کند.
ارز دیجیتال بومی اتریوم نیز اتر (ETH) نام دارد که شبکه را ایمن کرده و بهعنوان کارمزد شبکه در نظر گرفته می‌شود و زیربنای سیستم مالی اتریوم به حساب می‌آید.
مفهوم راهحلهای لایه دوم چیست؟
راهحل لایه 2 (Layer 2 Solution) به هر شبکه، سیستم یا فناوری خارجی اشاره دارد که بر روی یک بلاک چین دیگر (که معمولاً بهعنوان لایه 1 شناخته می‌شود) ساخته شده است که به گسترش قابلیت‌های شبکه لایه زیرین کمک می‌کند. شبکه‌های لایه ۲ می‌توانند هر بلاک چینی را برای ارائه توان عملیاتی بالاتر توانمند سازند. یکی از لازمه‌های اینکه یک شبکه، سیستم یا فناوری بهعنوان لایه دوم در نظر گرفته شود این است که امنیت بلاک چینی را که بر روی آن ساخته شده، به ارث ببرد؛ به‌این‌صورت که داده‌های تراکنش باید به‌شکلی توسط شبکه بلاک چین زیربنایی تأیید اعتبار شوند. بهعنوان مثال، زنجیره‌های جانبی (Sidechain) اغلب لایه ۲ به حساب نمی‌آیند، زیرا آنها معمولاً مکانیزم‌های اجماع و اعتبارسنج‌های اختصاصی خود را به کار می‌گیرند که منجر به ایجاد ضمانت‌های امنیتی متفاوتی نسبت به زنجیره پایه میشوند.
برای بلاک چین‌هایی که مقیاسپذیری را برای دستیابی به تمرکززدایی و امنیت بالاتر قربانی می‌کنند، لایه 2 امکان انجام تراکنش‌های بیشتری را فراهم می‌کند که می‌تواند منجر به کارمزدهای کمتر شود. در نهایت، لایه 2 را می‌توان بهعنوان یک راهحل برای مشکل مقیاسپذیری بلاک چین در نظر گرفت.
مفهوم zkSync چیست و چگونه کار می‌کند؟
قبل از اینکه به مقایسه آربیتروم با zkSync era بپردازیم، بهتر است با هر کدام از این پلتفرم‌ها و نحوه کار آنها آشنا شویم.
zkSync یک راهحل لایه ۲ برای بلاک چین اتریوم است که از فناوری zk-rollup برای افزایش مقیاسپذیری و کارایی این شبکه استفاده می‌کند. zkSync با پردازش دسته‌ای تراکنشها در خارج از بلاک چین اصلی، به‌طور قابل توجهی ظرفیت تراکنش اتریوم را افزایش می‌دهد.
قابل ذکر است، این رویکرد به کاهش تراکم شبکه و کاهش کارمزد گس (GAS) کمک کرده و تعامل با قراردادهای هوشمند اتریوم و ارسال توکن‌ها را برای کاربران مقرون‌به‌صرفه‌تر می‌کند. به‌رغم پردازش خارج از زنجیره (off-chain)، نهایی شدن تراکنشها در شبکه اصلی اتریوم صورت می‌گیرد و در نتیجه، سطح بالایی از امنیت را برای دارایی‌های کاربران به ارمغان می‌آورد.
در اینجا مکانیزم عملیاتی آن را برایتان آورده‌ایم:
- تجمیع تراکنشها: تراکنشها به‌صورت دسته‌ای خارج از زنجیره تجمیع و پردازش میشوند.
- zk-Rollups: وضعیت این تراکنشها در بلاک چین اتریوم به‌صورت یک دسته فشرده با استفاده از گواهی‌های دانش صفر (Zeroknowledge Proofs) ثبت خواهد شد. این روش به‌طور چشمگیری داده‌های ذخیره‌شده در اتریوم را کاهش داده و منجر به پایین آمدن کارمزد تراکنش می‌شود.
- امنیت و اعتبارسنجی: zkSync بدون افشای هیچ‌گونه داده‌ای، تضمین می‌کند که این تراکنش‌های خارج از زنجیره معتبر هستند و حریم خصوصی کاربر ایمن می‌ماند.
مقایسه نسخه اول و دوم zkSync به چه صورت است؟
zkSync 2.0 نسخه ارتقایافته‌ی zkSync 1.0 با چندین پیشرفت و ویژگی‌های جدید است. در اینجا برخی از تفاوت‌های اصلی آنها را برایتان توضیح می‌دهیم:
1_ افزایش مقیاسپذیری: zkSync 2.0 می‌تواند تا 20000 تراکنش در ثانیه (TPS) را پردازش کند که نسبت به ظرفیت 300 تراکنش zkSync 1.0 پیشرفت قابل توجهی است.
2_ کارمزد گس کمتر: zkSync 2.0 هزینه گس کمتری نسبت به zkSync 1.0 دارد که باعث می‌شود برای کاربران مقرون‌به‌صرفه‌تر باشد.
3_ پشتیبانی از قراردادهای هوشمند: برخلاف zkSync 1.0 که فقط از انتقال‌های ساده پشتیبانی می‌کرد، zkSync 2.0 امکان اجرای قراردادهای هوشمند را در راهحل لایه 2 فراهم می‌کند.
4_ بهبود تجربه کاربری: zkSync 2.0 رابط کاربرپسندتری دارد و از کیف پول‌های بیشتری پشتیبانی می‌کند و تعامل کاربران با پلتفرم را آسان‌تر می‌نماید.
5_ غیرمتمرکزتر: zkSync 2.0 غیرمتمرکزتر از zkSync 1.0 است و تعداد اعتبارسنج‌های آن بیشتر هستند.
به‌طور کلی، zkSync 2.0 پیشرفت قابل توجهی نسبت به نسخه قبلی خود داشته و مقیاسپذیری بهبودیافته، کارمزدهای کمتر، پشتیبانی از قراردادهای هوشمند و تجربه کاربری بهتری را ارائه می‌دهد.
آربیتروم به زبان ساده
آربیتروم(Arbitrum) یک راهحل لایه 2 برای بلاک چین اتریوم است که به سرعت اجرای قراردادهای هوشمند و درعین‌حال، کاهش کارمزد تراکنشها کمک می‌کند.
این پلتفرم به‌گونه‌ای طراحی شده است که به توسعه‌دهندگان اجازه می‌دهد تا به‌راحتی قراردادهای ماشین مجازی اتریوم (EVM) و تراکنش‌های این شبکه را بر روی لایه دوم (Arbitrum) اجرا کنند. این پلتفرم برای رفع برخی از کاستی‌های قراردادهای هوشمند مبتنی بر اتریوم، مانند کارایی ضعیف و هزینه‌های اجرایی بالا که به تجربه کاربران اتریوم آسیب رسانده، ساخته شده است.
آربیتروم پردازش و دسته‌بندی تراکنش‌های بلاک چین را مدیریت می‌کند و ازدحام و هزینه شبکه اصلی را کاهش می‌دهد. بهعنوان مثال، پروژه‌های دیفای مانند Sushiswap و Aave از آربیتروم استفاده می‌کنند تا تراکنش‌هایی کارآمدتر را با کارمزدهایی کمتر ارائه دهند.
آربیتروم چگونه کار می‌کند؟
Arbitrum به قراردادهای هوشمند اجازه می‌دهد تا اطلاعات تراکنش را بین زنجیره اصلی و زنجیره جانبی (Sidechains) جابه‌جا کنند و با این کار، استفاده از بلاک چین اتریوم را سریع‌تر و آسان‌تر خواهد کرد. در این فرایند از فناوری رول‌آپ آپتیمیستیک (optimistic rollup) استفاده می‌شود.
رول‌آپ یک راهحل برای افزایش ظرفیت پردازش تراکنش در بلاک چین است که کاملاً به امنیت اتریوم متکی بوده و امکان استقرار همه قراردادهای هوشمند موجود در شبکه اصلی را با تغییرات کم یا بدون تغییر میسر می‌سازد. این فناوری مزایای شبکه‌های لایه 2 و زنجیره‌های جانبی را باهم ترکیب کرده است.
رول‌آپ آپتیمیستیک با اجرای تراکنشها خارج از زنجیره اتریوم و سپس ارسال داده‌های تراکنش به شبکه اصلی کار می‌کند. آنها آپتیمیستیک (به معنی خوشبینانه) نامیده میشوند، زیرا فرضشان بر این است که تراکنش‌های خارج از زنجیره معتبر هستند و مدرکی برای تأیید دسته تراکنش‌های ارسال‌شده به زنجیره منتشر نمی‌کنند. آنها برای تشخیص تراکنش‌هایی که به‌خوبی محاسبه نشده‌اند، به یک سیستم اثبات تقلب زمان‌بندی‌شده تکیه دارند. هر گره‌ای در شبکه می‌تواند نتیجه یک تراکنش رول‌آپ را با محاسبه گواهی تقلب (fraud proof) به چالش بکشد.
اگر تقلب اثبات شود، تراکنش‌های تجمیع‌شده مجدداً اجرا شده و به‌ترتیب در سیستم به‌روز میشوند. در همین حال، مسئول تراکنش انجام‌شده جریمه خواهد شد؛ اما اگر اثبات تقلب ناموفق باشد، دسته تراکنشها در شبکه اصلی اتریوم تایید می‌شود.
آربیتروم همچنین دارای یک ماشین مجازی سفارشی به نام Arbitrum Virtual Machine" AVM" است که بهعنوان محیط اجرای قراردادهای هوشمند سازگار با اتریوم عمل می‌کند.
مقایسه آربیتروم و zkSync به چه صورت است؟
zkSync و Arbitrum هر دو راهحلهای لایه ۲ اتریوم هستند که از فناوری رول‌آپ استفاده می‌کنند. بااین‌حال، آنها دارای تفاوت‌هایی در مکانیزم های اجماع خود هستند؛ به‌طوری که zkSync از zkRollup و Arbitrum از Arbitrum One Chain بهره میبرد. درحالی‌که zkSync برای امنیت به گواهی‌های دانش صفر (ZK) متکی است، Arbitrum از گواهی تقلب استفاده می‌کند. در ادامه به مقایسه کامل این دو راهحل لایه ۲ می‌پردازیم:
امنیت
⚠️اولین عامل مهم در مقایسه آربیتروم با zkSync era امنیت شبکه است. zkSync و Arbitrum هر دو از تدابیر امنیتی پیشرفته برای اطمینان از یکپارچگی سیستم‌های خود استفاده می‌کنند.
مدل امنیتی zkSync:
- zkSync از گواهی‌های دانش صفر (zkSNARKs) برای ارائه مقیاسپذیری و حفظ حریم خصوصی برای تراکنش‌های اتریوم سود میبرد.
- اعتبار و یکپارچگی تراکنش‌های zkSync از طریق گواهی‌های zkSNARK که در زنجیره تأیید میشوند، تضمین خواهند شد.
- zkSync از رویکرد غیرحضانتی (None-Custodial) استفاده می‌کند؛ به این معنی که کاربران خودشان مسئول کلیدهای خصوصی و وجوه خود هستند.
مدل امنیتی آربیتروم:
- امنیت آربیتروم بر مکانیزم حل اختلاف متکی است؛ به‌این‌صورت که تراکنشها در ابتدا معتبر فرض شده و اختلافات از طریق فرایند چالش و پاسخ (challenge and response) حل میشوند.
- آربیتروم از گواهی‌های تقلب استفاده کرده که به کاربران اجازه می‌دهد مدارکی مبنی بر تراکنش‌های نامعتبر ارائه کنند.
- در صورت اثبات تقلب، تراکنش نامعتبر لغو می‌شود و مسئول چالش (Challengor) پاداش دریافت می‌کند.
- آربیتروم همچنین مکانیزمی برای خروج کاربران از سیستم در صورت بُروز هرگونه اختلاف یا کلاهبرداری دارد. به‌طور کلی، هر دو شبکه امنیت بالایی را برای توسعه‌دهندگان و اعتبارسنج‌ها فراهم می‌کنند.
عدم تمرکز
دومین عاملی که هنگام مقایسه آربیتروم با zkSync era باید در نظر بگیرم عدم تمرکز شبکه است. عدم تمرکز در اینجا به توزیع قدرت و کنترل بر اعتبارسنجی و پردازش تراکنشها اشاره دارد.
در zkSync، شبکه برای تایید و دسته‌بندی تراکنشها به یک‌سری اعتبارسنج که به‌طور تصادفی انتخاب شده‌اند، (به جای یک مرجع متمرکز) تکیه می‌کند. این امر کمک خواهد کرد تا از کنترل سیستم توسط هر اعتبارسنجی جلوگیری شود و خطر فعالیت‌های جعلی کاهش یابد.
از سوی دیگر، آربیتروم از سیستم پیچیده‌تری از اعتبار سنجی و حاکمیت غیرمتمرکز استفاده می‌کند. این شبکه برای پردازش و اعتبارسنجی تراکنشها به گروه بزرگ و متنوعی از اعتبارسنج‌ها متکی است که هر اعتبارسنج در امنیت و موفقیت سیستم سهمی دارد.
به‌علاوه، این شبکه از یک سیستم حاکمیت شفاف استفاده می‌کند که به ذی‌نفعان اجازه می‌دهد در تصمیم‌گیری شرکت کرده و از تمرکززدایی مداوم سیستم اطمینان حاصل کنند.
در نتیجه، باید گفت که زیکی سینک از آربیتروم غیرمتمرکزتر است.
مقیاسپذیری و TPS
zkSync به‌دلیل توان عملیاتی بالای خود شناخته شده و با قابلیت پردازش بیش از 2000 تراکنش در ثانیه به TPS قابل توجهی دست یافته است.
Arbitrum قادر به دستیابی به 40000 TPS بوده که بسیار بالاتر از zkSync است و مقیاسپذیری قابل توجهی ارائه می‌دهد.
zkSync در درجه اول از توکن‌های اتر (ETH) و ERC20 بهعنوان دارایی‌های L2 پشتیبانی می‌کند؛ به این معنی که کاربران می‌توانند این دارایی‌ها را در شبکه zkSync معامله نمایند. در مقابل، Arbitrum از طیف گسترده‌تری از دارایی‌ها، ازجمله دارایی‌های بومی اتریوم، توکن‌های ERC20 و حتی توکن‌های NFT پشتیبانی کرده که تطبیق‌پذیری بیشتری را از نظر پشتیبانی دارایی ارائه می‌کند.
روی هم رفته، آربیتروم تراکنش‌های 20 برابر سریع‌تر از zkSync را به‌دلیل زمان بلاک کمتر فراهم می‌سازد.
کارمزد تراکنش
آخرین عامل مهمی که هنگام مقایسه آربیتروم با zkSync era باید در نظر بگیریم کارمزد تراکنش است. هدف zkSync و Arbitrum، هر دو کاهش کارمزد تراکنش و ارائه راهحلهای مقرون‌به‌صرفه در نظر گرفته می‌شود. ضریب کاهنده (reducing factor) در zkSync معمولاً حدود 100 برابر بوده؛ به این معنی که کارمزدهای تراکنش را می‌توان تا 100 برابر یا بیشتر در مقایسه با تراکنش‌های شبکه اصلی اتریوم کاهش داد. ضریب کاهنده در آربیتروم بسته به عوامل مختلف می‌تواند متفاوت باشد؛ اما به‌طور کلی در محدوده 10-50 برابر است.
کدام یک بهتر است؛ zkSync یا آربیتروم؟
اگر به تراکنش‌های سریع و کم‌هزینه و یک رابط کاربرپسند نیاز دارید، zkSync ممکن است گزینه بهتری باشد. از سوی دیگر، اگر به توان عملیاتی بالا، قابلیت همکاری و یک اکوسیستم بالغ نیازمند هستید، Arbitrum برای شما گزینه بهتری است.
شما می‌توانید توکن ARB را که ارز دیجیتال بومی پلتفرم آربیتروم محسوب می‌شود، در صرافی معتبر ارز دیجیتال اکسبیتو به‌راحتی خرید و فروش کنید. ضمن اینکه zkSync هنوز توکن بومی خود را راه‌اندازی نکرده است.
سخن پایانی
در این مقاله به بررسی تفاوت‌های آربیتروم با zkSync era پرداختیم و ویژگی‌های هر کدام از این شبکه‌ها را شرح دادیم. zkSync و آربیتروم هر دو راهحلهای لایه ۲ اتریوم هستند که از فناوری رول‌آپ (Rollup) استفاده می‌کنند و هدف آنها بهبود مقیاسپذیری و کارایی بلاک چین اتریوم است.
بااین‌حال، الگوریتم‌های اجماع این دو شبکه کاملاً متفاوت هستند؛ زیرا zkSync از گواهی‌های دانش صفر (Zk-Proofs) برای دستیابی به توان عملیاتی بالا و کارمزدهای پایین استفاده می‌کند؛ درحالی‌که آربیتروم از رول‌آپ آپتیمیستیک برای پردازش تراکنش‌های خارج از زنجیره و بهبود قابلیت همکاری بهره میبرد. هر دو راهحل از تدابیر امنیتی پیشرفته سود برده، تمرکززدایی شبکه را حفظ می‌کنند و مزایای منحصر‌به‌فردی را ارائه می‌دهند. در آخر، انتخاب بین zkSync و آربیتروم به اولویت‌‌ها و هدف شما از انجام تراکنش در شبکه اتریوم بستگی دارد.
