از زمان ظهور بلاک چین تا به حال، حوزه‌های مختلفی به استفاده از این فناوری علاقه‌مند شده‌اند و کاربرد بلاک چین در زندگی انسان‌ها روزبه‌روز در حال افزایش است. تا پیش از پیدایش بلاک چین، تمام پایگاه‌های اطلاعاتی به‌صورت متمرکز اداره می‌شدند و داده‌های آن‌ها در پایگاه‌های اطلاعاتی ذخیره می‌شد. بنابراین، دسترسی به این سرورهای اطلاعاتی برای عده‌ی محدودی فراهم بود و این مسئله حریم شخصی افراد و صاحبان آن اطلاعات را زیر سوال می‌برد.
در نتیجه، فناوری بلاک چین با هدف غیرمتمرکز کردن سیستم‌های اطلاعاتی پا به عرصه گذاشت و پایگاه‌های اطلاعاتی متمرکز را به چالش کشید. ایده‌ی فناوری بلاک چین، ذخیره‌ی غیرمتمرکز اطلاعات در یک زنجیره‌ی بلوکی است و این مسئله باعث حفظ حریم شخصی کاربران و افزایش امنیت اطلاعات می‌شود. از آنجایی که بلاک چین‌ها راهکاری مفید برای ذخیره‌ی دادهها ارائه کردند، اغلب حوزه‌هایی که با اطلاعات کاربران سروکار داشتند، به استفاده از بلاکچین ترغیب شدند. یکی از مهمترین استفاده‌ها از فناوری بلاک چین در زمینه‌ی پیام رسانهای غیرمتمرکز یا مسنجرهای بلاک چین است. به همین خاطر در این مقاله به‌سراغ پیام‌رسان‌های بلاک چین رفته‌ایم تا شما را با پیام رسانی غیرمتمرکز آشنا کنیم و تفاوت آن را با پیام رسانی متمرکز توضیح دهیم.
پیام رسان متمرکز چیست؟
به‌طور خلاصه، تمرکز یعنی اینکه یک سیستم توسط یک نهاد مرکزی مدیریت شود. دولت‌ها نمونه‌ی آشکاری برای یک سیستم متمرکز هستند و به‌عنوان یک نهاد مرکزی، مدیریت کل کشور را بر عهده دارند. از طرفی، تمرکز در سیستم‌های کامپیوتری هم رایج است. هر شبکه‌ی کامپیوتری، مجموعه‌ای از دستگاه‌ها و کامپیوترها است که به آن‌ها گره گفته می‌شود. در صورتی که تمام این گره‌ها توسط یک سرور مرکزی مدیریت شوند، سیستم کامپیوتری متمرکز ایجاد می‌شود.
از سوی دیگر، بیشترین استفاده‌ی ما از اینترنت، از طریق فناوری وب 2 (Web 2) انجام می‌شود. در واقع وب 2 نسل قبلی اینترنت است که در آن، گره‌های مختلف توسط یک سرور مرکزی مدیریت می‌شوند. بنابراین اغلب برنامه‌هایی که بر پایه‌ی وب 2 راه‌اندازی شده‌اند، متمرکز هستند. در نتیجه، تقریباً تمام مسنجر‌هایی که مورداستفاده‌ی روزمره‌ی ما قرار می‌گیرند، نرم‌افزار وب 2 بوده و پیام‌رسانی متمرکز (Centralized Messenger) محسوب می‌شوند.
ویژگی‌های یک پیام رسان متمرکز عبارت است از:
کاربران نرم‌افزارهای وب 2 و پیام رسان های متمرکز برای استفاده از این برنامه‌ها، باید اطلاعات شخصی خود را ارائه کنند. داده‌های شخصی افراد در سرورهای متمرکز ذخیره می‌شود. این اطلاعات می‌تواند شامل نام، سن، عکس، تاریخ تولد، شماره‌ی تماس و حتی جزئیات کارت بانکی باشد.
نرم‌افزارها و پیام رسانهای متمرکز آدرس IP، موقعیت مکانی و سایر فراداده‌های حساس دستگاه شما را ردیابی و جمع‌آوری می‌کنند.
معمولاً برنامه‌های متمرکز برای ادامه‌ی فعالیت خود، مجوزهایی را از دولت‌ها کسب می‌کنند.
مدیران پیام‌رسان‌های متمرکز به اطلاعات شخصی کاربران دسترسی دارند.
حریم خصوصی کاربر در مسنجر متمرکز (Centralized Messenger) چگونه است؟
اغلب پیام رسان‌هایی که امروزه از آن‌ها استفاده می‌کنیم، پیام رسان متمرکز هستند. پیام‌رسان‌هایی مانند مسنجر فیسبوک، دایرکت اینستاگرام، واتساپ، وایبر، سیگنال و ... همگی از سیستم پیام رسانی متمرکز استفاده می‌کنند. از طریق این پیام رسان های متمرکز همه‌ی افراد می‌توانند با دوستان و آشنایان خود ارتباط برقرار کنند و پیام‌های خود را برای دیگران بفرستند. با این حال، نکته‌ی منفی درباره‌ی پیامرسان متمرکز این است که مدیران و توسعه‌دهندگان اکثر این نرم‌افزارها، با تبدیل‌کردن اطلاعات شما به یک کالا، سود کسب می‌کنند.
حتماً در سال‌های اخیر، خبرهای زیادی را درباره‌ی فروش اطلاعات کاربران شبکه‌های اجتماعی توسط مدیران آن شنیده‌اید. تازه باید بگوییم که این‌ها فقط اخباری است که افشا می‌شود و احتمال اینکه فروش اطلاعات کاربری افراد به‌طور گسترده‌ای اتفاق بیفتد، زیاد است. از آنجایی که پیام‌رسان‌های متمرکز توسط عده‌ی خاصی مدیریت می‌شوند، کاربران هیچ دخالتی در عملکردهای این نرم‌افزارها ندارد. بنابراین، مدیران پیام‌رسان‌های متمرکز می‌توانند به‌راحتی اطلاعات شما را در اختیار افراد گوناگونی بگذارند. اشخاصی که به اطلاعات شما نیاز دارند محدود به کسب‌وکارها نمی‌شوند بلکه خود دولت‌ها هم برای نظارت بر شهروندان، به اطلاعات شما نیاز دارند.
حتی اگر توسعه‌دهندگان یک نرم‌افزار متمرکز علاقه‌ای به نقض حریم خصوصی شما نداشته باشند، باز هم ممکن است که دولت‌ها آن‌ها را وادار به چنین کاری کنند. بنابراین، مدیران پیام رسانهای متمرکز موظف‌اند که مکالمات، اطلاعات شخصی و فراداده‌های شما را در اختیار نهادهای نظارتی بگذارند.
از سوی دیگر، با توجه به اینکه اطلاعات کاربران در سرورهای مرکزی ذخیره می‌شود، امکان هک‌شدن یک پیامرسان متمرکز و فاش شدن اطلاعات شخصی شما وجود دارد. یک پیام رسان متمرکز بسیاری از اطلاعات کاربران را جمع‌آوری میکند. ممکن است برخی از این اطلاعات، مانند مشخصات کارت بانکی و یا آدرس IP، بسیار مهم باشند. بنابراین، اگر یک کاربر مخرب به سرور مرکزی یک پیام رسان متمرکز دسترسی داشته باشد، به‌راحتی می‌تواند از اطلاعات تمام کاربران سوءاستفاده کند.
مشکلات فنی پیام رسانهای متمرکز چیست؟
گفتیم که پیام‌رسان‌های متمرکز با مشکل حریم خصوصی کاربران مواجه هستند و یکی از دلایل آن امکان هک‌شدن این سیستم‌ها است. با این حال، مشکلات فنی این پیام‌رسان‌ها به بحث امنیت محدود نمی‌شود و شامل موارد زیر است:
- مشکل بایگانی: برخی از پیام‌رسان‌های متمرکز، مانند واتساپ، اطلاعات قدیمی را حذف می‌کنند. بنابراین، اگر زمانی به عکس‌ها و فایل‌های قدیمی خود نیاز داشته باشید، ممکن است که دیگر به آن‌ها دسترسی نداشته باشید. برخی از پیام‌رسان‌های سنتی هم، اطلاعات را فقط برای مدت محدودی حفظ می‌کنند و امکان مشاهده‌ی پیام‌های قدیمی‌تر وجود ندارد.
- نقص فنی: گاهی ممکن است که سرور مرکزی دچار مشکلاتی شده و در نتیجه دسترسی کاربران به پیامرسان برای مدتی محدود شود.
- هک: از آنجایی که ساختار پیام رسانهای متمرکز بر اساس سیستم کامپیوتر متمرکز بنا شده است، امکان هک‌شدن آن‌ها وجود دارد. در واقع، سیستم‌های متمرکز موردعلاقه‌ی هکرها هستند چراکه با دسترسی به سرور مرکزی، می‌توانند از اطلاعات تمام کاربران سوءاستفاده کنند.
سیستم پیام رسانی مبتنی بر بلاک چین (Decentralized Messenger) چیست؟
گفتیم که پیام‌رسان‌های متمرکز از طریق وب 2 اجرا می‌شوند. با این حال، نسل جدید اینترنت، با عنوان وب 3 (Web 3)، مدتی است که پا به عرصه گذاشته است. وب 3 با استفاده از فناوری بلاک چین، قصد دارد که ایده‌ی یک اینترنت دموکرات را عملی کند و مدیریت کل شبکه‌ی اینترنت و پلتفرم‌های آن را در اختیار خود کاربران بگذارد. در نتیجه، از این طریق پیام رسانهای غیرمتمرکز (Decentralized Messenger) بر بستر بلاکچین‌ها ایجاد شدند تا سیستم پیام‌رسانی غیرمتمرکز را به کاربران خود عرضه کنند. در واقع، ایده‌ی راه‌اندازی این نرم‌افزارها، رفع مشکلات پیام رسانهای متمرکز و حفظ حریم شخصی کاربران در سیستمی غیرمتمرکز بود.
تمرکززدایی دقیقاً نقطه‌ی مقابل تمرکز است و در یک سیستم غیرمتمرکز، کنترل کل سیستم در اختیار خود کاربران قرار می‌گیرد. در واقع، همان‌طوری که سیستم‌های متمرکز کامپیوتری به‌عنوان سیستمی قابل‌اعتماد معرفی می‌شوند، سیستم‌های غیرمتمرکز در زمینه‌ی اطلاعات غیرقابل اعتماد هستند. ممکن است که در نگاه اول، غیرقابل اعتماد بودن واژه‌ای منفی به‌نظر برسد اما در اصل، در زمینه‌ی اطلاعات، اعتماد به شخص ثالث دشوار است و سیستم‌های غیرقابل‌اعتماد گزینه‌ی مطمئن‌تری محسوب می‌شوند. بنابراین، در یک نرم‌افزار متمرکز، شما باید به شبکه و مدیران آن اعتماد کنید، در حالی که تجربه نشان داده است که اکثر این توسعه‌دهندگان قابل‌اعتماد نیستند و ممکن است که اطلاعات شما را در اختیار دیگران بگذارند.
در نتیجه، هنگامی که از یک پیام رسان غیرمتمرکز استفاده می‌کنید، نیازی ندارید که اطلاعات خود را در اختیار نرم‌افزار بگذارید و مجبور شوید که به مدیران آن اعتماد کنید. بنابراین، هیچ نهاد مرکزی‌ای وجود نخواهد داشت که بتواند از اطلاعات شما سوءاستفاده کند و یا اینکه دادهها را به اشخاصی بفروشد.
مسنجرهای مبتنی بر بلاک چین چگونه کار میکند؟
سیستم پیام رسانی مبتنی بر بلاک چین روش جدیدی برای برقراری ارتباط است که جایگزینی برای پیام‌رسان‌های متمرکز محسوب می‌شود. اصولاً بلاک چین یک دفتر کل توزیع‌شده است که اساس یک شبکه‌ی غیرمتمرکز را شکل می‌دهد. بلاک چین‌ها اطلاعات را در بین هزاران و یا حتی میلیون‌ها گره پخش می‌کنند و از این طریق باعث تمرکززدایی از سیستم‌های اطلاعاتی سنتی می‌شوند. سیستم پیام‌رسانی غیرمتمرکز هم با استفاده از شبکه‌ی غیرمتمرکزی از گره‌ها، مسیریابی پیام‌ها را فراهم میکند. این سیستم‌های پیام‌رسانی بسیار امن هستند و امکان دستکاری و یا جاسوسی اطلاعات در آن‌ها وجود ندارد. علاوه بر اینکه سرعت و امنیت انتقال پیام‌ها در پیامرسان غیرمتمرکز بسیار بالا است.
کاربران پیام رسانهای غیرمتمرکز می‌توانند پیام‌های خصوصی را به دیگران ارسال کنند و یا اینکه از طریق کانال‌ها و گروه‌ها با یکدیگر در ارتباط باشند. پیام‌هایی که در چت خصوصی، کانال‌ها و گروه‌ها ارسال می‌شود، در بین تمام گره‌ها پخش خواهد شد تا امنیت و سرعت عملیات پیام‌رسانی بالاتر برود. ساختار غیرمتمرکز این پیام‌رسان‌ها باعث می‌شود که نسبت به نمونه‌های سنتی، نرم‌افزارهایی پایدارتر باشند و از آنجایی که گره‌های متعددی تراکنش‌ها را پردازش می‌کنند، بار کلی اطلاعات در بین گره‌ها تقسیم شده و شبکه تحت فشار قرار نمی‌گیرد.
استفاده از پیام رسانی مبتنی بر بلاک چین چه مزایا و معایبی دارد؟
از آنجایی که ساختار مسنجرهای غیرمتمرکز بر اساس بلاک چین ایجاد می‌شود، تفاوت‌های عمده‌ای با نمونه‌های متمرکز دارد. این ساختار متفاوت، می‌تواند مزایا و معایبی را برای این پیام‌رسان‌ها به‌همراه داشته باشد. به همین خاطر، در این بخش به بررسی مزایا و معایب استفاده از پیام رسانی مبتنی بر بلاک چین می‌پردازیم.
مزایای استفاده از مسنجرهای غیرمتمرکز
اصولاً پیام رسان های مبتنی بر بلاک چین به‌عنوان راه‌حلی برای پیام‌رسان‌های سنتی مطرح شده‌اند و در نتیجه مزایای زیر را به‌همراه دارند:
- امنیت بالاتر اطلاعات: یکی از مزایای اصلی استفاده از مسنجر مبتنی بر بلاک چین افزایش امنیت اطلاعات است. هنگامی که اطلاعات در یک شبکه‌ی غیرمتمرکز ذخیره می‌شوند، امکان هک و دستکاری در پایگاه دادهها از بین می‌رود. از طرفی، به‌خاطر اینکه تعداد گره‌ها بسیار زیاد است، در صورتی که بعضی از گره‌ها هک شوند، هنوز اطلاعات صحیح در گره‌های دیگر موجود است. این مسئله کار را برای هکرها بسیار دشوار میکند، چرا که اگر بخواهند تغییری اساسی در اطلاعات سیستم ایجاد کنند باید به بیش از نصف گره‌ها دسترسی پیدا کنند. در نتیجه، هک کردن تعداد زیادی از گره‌ها کار دشواری خواهد بود و از نظر مالی هم برای فرد تبهکار مقرون‌به‌صرفه نیست.
- کدگذاری: پیام رسان های مبتنی بر بلاک چین برای ذخیره‌سازی اطلاعات به هر پیام یک کلید خصوصی اختصاص می‌دهند. در نتیجه پیام‌ها به‌صورت کدگذاری شده در زنجیره‌ی بلوکی ذخیره می‌شود و حتی اگر یک هکر به آن دسترسی پیدا کند، امکان درک و شناخت ماهیت پیام، برای او بسیار دشوار خواهد بود.
- حفظ حریم خصوصی: از آنجایی که در یک پیامرسان غیرمتمرکز، پیام‌ها توسط یک سرور مرکزی ذخیره نمی‌شوند، مدیران برنامه امکان دسترسی به اطلاعات افراد را نخواهند داشت. در نتیجه، هیچ‌کس نمی‌تواند از اطلاعات شخصی کاربران سوءاستفاده کند و یا آن‌ها را به فروش برساند.
- عدم امکان دستکاری: از آنجایی که اطلاعات ذخیره‌شده در بلاک چین‌ها غیرقابل تغییر است، وقتی که پیامی در گره‌ها ذخیره شود، دیگر هیچ‌کس نمی‌تواند آن‌ها را تغییر دهد و یا اینکه حذف کند.
- مدیریت: اصولاً ایده‌ی وب 3 و نرم‌افزارهای غیرمتمرکز بر پایه‌ی دموکراتیزه کردن اینترنت است. بنابراین، در پیام رسانهای مبتنی بر بلاک چین هم هرگونه تصمیمی برای مدیریت پلتفرم و یا ایجاد تغییراتی در آن، توسط نظرسنجی انجام می‌شود. در چنین مسنجر‌هایی خود مردم مالکان اصلی نرم‌افزار محسوب می‌شوند.
معایب استفاده از پیام رسان های غیرمتمرکز
عمده‌ترین چالش فناوری بلاک چین، مسئله‌ی مقیاس‌پذیری است. منظور از مقیاس‌پذیری، توانایی پردازش تراکنش‌ها در واحد زمان است. بنابراین، بلاک چین‌ها برای انجام تراکنش‌ها در واحد زمان محدودیت‌هایی دارند و این مسئله سرعت شبکه را پایین می‌آورد. با اینکه اقدامات و ایده‌های مفیدی برای حل مشکل مقیاس‌پذیری بلاک چین‌ها ارائه شده است اما حتی سریع‌ترین پلتفرم‌های غیرمتمرکز هم نسبت به نمونه‌های متمرکز سرعت پایین‌تری دارند.
این چالش در مورد پیام‌رسان‌های مبتنی بر بلاکچین هم وجود دارد و سرعت ذخیره‌سازی اطلاعات در آن‌ها نسبت به پیام‌رسان‌ها متمرکز پایین‌تر است. با این حال، از آنجایی که پیام رسان های غیرمتمرکز برای ارسال اطلاعات از تعداد زیادی گره استفاده می‌کنند، ممکن است که در هنگام چت‌کردن و ارسال پیام، حتی احساس کنید که سرعت آن‌ها بالاتر است. این مسئله، زمانی خودش را نشان می‌دهد که حجم اطلاعات و هجوم دادهها در مدت‌زمانی مشخص بسیار بالا برود.
چرا مسنجرهای مبتنی بر بلاک چین به صورت وسیع استفاده نمی‌شوند؟
با اینکه استفاده از پیام‌رسان‌های مبتنی بر بلاک چین مزایای زیادی را برای شما به‌همراه خواهد داشت اما در عمل می‌بینیم که محبوبیت چندانی ندارند و هنوز فراگیر نشده‌اند. با بررسی دقیق شیوه‌ی عملکرد این نرم‌افزارها، علت‌هایی را می‌توانیم برای این مسئله پیدا کنیم. در حالت کلی، محدودیت‌های استفاده از بلاک چین، نرم‌افزارهای غیرمتمرکز را با چالش‌هایی مواجه میکند و این چالش‌ها، دلیل اصلی فراگیر نشدن پیام‌رسان‌های مبتنی بر بلاک چین است.
برای اینکه عوامل عدم استفاده‌ی گسترده از پیام‌رسان‌های غیرمتمرکز را دقیق‌تر درک کنیم، باید به موارد زیر توجه داشته باشیم:
از آنجایی که راه‌اندازی نرم‌افزارهای غیرمتمرکز، نیاز به استفاده از فناوری بلاکچین دارد، ایجاد پیام رسانهای مبتنی بر بلاک چین هزینه‌ی زیادی را برای توسعه‌دهندگان به همراه خواهد داشت.
اغلب توسعه‌دهندگانی که بابت راه‌اندازی پیام رسان غیرمتمرکز هزینه می‌کنند، مجبورند که این هزینه را به‌صورت کارمزدهایی از کاربران دریافت کنند. بنابراین، استفاده از پیام‌رسان‌های بر پایه‌ی بلاک چین برای کاربران گران تمام خواهد شد و این مسئله می‌تواند محبوبیت این برنامه‌ها را کاهش دهد.
برخلاف پیام‌رسان‌های سنتی، در نمونه‌های غیرمتمرکز، هیچ نهادی برای ارائه‌ی خدمات پشتیبانی وجود ندارد. بنابراین، اگر کاربران با چالشی مواجه شوند و نیاز به پشتیبانی داشته باشند، دچار مشکل خواهند شد.
بنابراین، می‌توانیم نتیجه بگیریم که مشکلات پیش روی پیام رسانهای مبتنی بر بلاک چین، دلیل اصلی عدم استفاده‌ی گسترده از آن‌ها است و بعید به نظر می‌رسد که به‌زودی این پیام‌رسان‌ها بتوانند جای نمونه‌های متمرکز رایج را بگیرند.
سخن پایانی
کاربرد فناوری بلاک چین روزبه‌روز بیشتر می‌شود و این فناوری می‌تواند جای خود را در حوزه‌های گوناگونی از زندگی ما باز کند. کارشناسان معتقدند که دنیای آینده بر پایه‌ی امور غیرمتمرکز بنا خواهد شد و این مسئله نشان می‌دهد که بلاک چین‌ها نقشی مهم در آینده‌ی بشر دارند. از طرفی، یکی از کاربردهای اصلی بلاکچین‌ها، حفظ حریم شخصی افراد است و این مسئله اهمیت استفاده از بلاک چین را در زمینه‌ی پیام‌رسانی نشان می‌دهد. با این حال، فناوری بلاکچین هنوز در حال گسترش و به‌روزرسانی است و به همین خاطر محدودیت‌هایی دارد که می‌تواند پیام رسان های مبتنی بر بلاک چین را با مشکل مواجه کند. در نتیجه، به نظر می‌رسد که با رفع مشکلات بلاک چین‌ها، استفاده از پیام‌رسان‌های غیرمتمرکز هم در بین مردم رایج شده و این نرم‌افزارها به گزینه‌ی اصلی پیام‌رسانی تبدیل شوند.
