احتمالاً اصطلاح «حباب مالی» بارها به گوش شما خورده است. معمولاً این اصطلاح زمانی به کار می‌رود که قیمت داراییهای مختلف افزایش زیادی پیدا می‌کنند و توجیه مناسبی برای این افزایش قیمت وجود ندارد. مفهوم حباب (Bubble) در بازارهای مالی اهمیت بسیار زیادی دارد و از آنجایی که همیشه احتمال ترکیدن حباب وجود دارد، سرمایه‌گذاران باید بتوانند حباب بازار را شناسایی کنند. به‌خاطر همین، در این مقاله به‌سراغ حباب مالی و نحوه شکل‌گیری آن رفته‌ایم. علاوه بر آن، به شما خواهیم گفت که چگونه به دام حباب مالی نیفتید و به‌خوبی از سرمایه‌های خود محافظت کنید.
حباب قیمتی چیست و چه انواعی دارد؟
اصطلاح حباب (Bubble) در زمینهی اقتصادی، مربوط به زمانی است که قیمت یک سهام، ارز، کالا و یا داراییهای دیگر، از ارزش بنیادین آن‌ها فاصلهی زیادی پیدا کند. این مسئله خود را با بالا رفتن بیش از حد قیمت داراییها در یک دورهی زمانی مشخص نشان می‌دهد. از آنجایی که حباب قیمتی معمولاً به‌وسیله‌ی تقاضای سفته‌بازی ایجاد می‌شود، پس از افزایش قیمت، فروش انبوه آغاز شده و رشد قیمت متوقف می‌شود. در نهایت، با برخورد حباب به مانع قیمتی، می‌ترکد و با سرعت بسیار زیاد سقوط می‌کند. از لحاظ تئوری، حباب مالی می‌تواند به‌صورت‌های گوناگونی اتفاق بیفتد. با این حال، کارشناسان امور مالی، چهار دسته‌ی اساسی از حباب‌های اقتصادی را شناسایی کرده‌اند که در این بخش، به معرفی آن‌ها می‌پردازیم.
حباب کالا (Commodity Bubble)
حباب کالا (Commodity Bubble) شامل افزایش قیمت کالاهای مورد معامله، مانند مواد اولیه، طلا، نفت، فلزات صنعتی و محصولات کشاورزی می‌شود. برای مثال، در دهه‌های 1970 و 1980 میلادی، شاهد افزایش سوداگرانه‌ی قیمت طلا بوده‌ایم.
حباب بازار سهام (Stock Market Bubble)
منظور از حباب بازار سهام (Stock Market Bubble)، افزایش سریع قیمت کل بازار سهام، یک سهم خاص و یا صندوق‌های قابل‌معامله (ETFs) است. این نوع از حباب می‌تواند در کل بازار و یا سهم‌های مربوط به یک بخش اقتصادی خاص، مانند اینترنت، اتفاق بیفتد. این حباب بسیار شکننده است و زمانی که سرمایه‌گذاران نسبت به افزایش بی‌رویه‌ی قیمت تردید پیدا کنند، می‌ترکد. در نتیجه، قیمت سهام به‌سرعت سقوط می‌کند و احتمال از دست رفتن سرمایه‌ها وجود دارد. برای مثال، در اواخر دهه‌ی 1990 میلادی، شاهد حباب سهام کسب‌و‌کارهای مبتنی بر اینترنت بودیم که به «حباب دات کام» مشهور شد.
حباب اعتباری (Credit Bubble)
منظور از حباب اعتباری (Credit Bubble) زمانی است که شاهد افزایش قیمت بازار وام‌های تجاری، شخصی و سایر صورت‌های پرداخت اعتباری باشیم. حباب اعتباری می‌تواند شامل مواردی مانند اوراق قرضه‌ی شرکتی و دولتی، وام دانشجویی، وام مسکن و ... باشد.
حباب بازار دارایی (Asset Market Bubble)
حباب بازار دارایی (Asset Market Bubble) مربوط به سایر داراییها و بخش‌های اقتصادیِ خارج از بازار سهام می‌شود. این نوع از حباب، در مورد داراییهای گوناگونی اتفاق می‌افتد:
- داراییهای کلاسیک مانند املاک و مستغلات
- ارزهای سنتی مثل دلار آمریکا و یورو
- ارزهای دیجیتال مانند بیت کوین و NFT
و ...
حباب قیمتی چگونه عمل می‌کند؟
حباب مالی وضعیتی در اقتصاد است که قیمت داراییها افزایشی سریع و بیش از حد داشته و برای کارشناسان قابل‌درک نباشد. اخبار افزایش قیمت بازار، افراد جدید را به سرمایه‌گذاری ترغیب می‌کند. سرمایه‌گذاری بیشتر، باعث رشد بی‌رویه‌ی قیمت داراییها می‌شود. پس از اینکه قیمت بالا رفت، سرمایه‌گذاران نسبت به قیمت واقعی تردید پیدا می‌کنند و فروش داراییها آغاز می‌شود. این مسئله، باعث ترکیدن حباب شده و قیمت به‌سرعت سقوط می‌کند.
انواع الگوهای حباب قیمتی کدامند؟
از آنجایی که حباب‌ها نشانه‌های مشخصی ندارند، فقط پس از اینکه اتفاق می‌افتند، شناسایی می‌شوند. با این حال، کارشناسان معتقدند که تمام حباب‌های قیمتی، مراحل مشخصی را پشت‌سر می‌گذارند. بنابراین، باید این مراحل را بررسی کنیم تا به درک کاملی از حباب مالی برسیم.
جابهجایی (Displacement)
جابهجایی زمانی اتفاق می‌افتد که سرمایه‌گذاران شیفته‌ی یک الگوی اقتصادی جدید می‌شوند. مثلاً وقتی که یک فناوری جدید و یا نرخ بهره‌ی پایین برای مسکن معرفی می‌شود، سرمایه‌گذاران به سمت این الگوی جدید گرایش پیدا می‌کنند.
رونق (Boom)
در مرحله‌ی جابهجایی قیمت‌ها به آرامی افزایش می‌یابند. پس از مرحله‌ی جابهجایی و با افزایش استقبال سرمایه‌گذاران، نوبت به رونق یا روند صعودی می‌رسد. در این مرحله، بسیاری از سرمایه‌گذاران تازه‌کار وارد بازار می‌شوند و در سرمایه‌گذاری شرکت می‌کنند. از آنجایی که در مرحله‌ی رونق، اخبار گسترده‌ای درباره‌ی این بخش از اقتصاد منتشر می‌شود، بسیاری از مردم می‌ترسند که فرصت سرمایه‌گذاری را از دست بدهند. به این ترس، فومو (FOMO) گفته می‌شود.
سرخوشی یا رضایت (Euphoria)
در مرحله‌ی سرخوشی، شاهد افزایش سرسام‌آور قیمت‌ها هستیم. بنابراین، ارزش‌گذاری داراییها چندین برابر ارزش واقعی آن‌ها خواهد بود. در این مرحله، توجیهاتی برای منطقی نشان دادن افزایش قیمت‌ها ارائه می‌شوند. از طرفی، سرمایه‌گذاران فکر می‌کنند که می‌توانند دارایی را با قیمت بالاتری به شخصی دیگر بفروشند و هیچ محدودیتی در این زمینه وجود ندارد. به این طرز تفکر، نظریه‌ی «احمق‌تر از من» یا «احمق بزرگ‌تر» (Greater Fool) گفته می‌شود.
حفظ سود (Profit Taking)
معمولاً سرمایه‌گذاران حرفه‌ای هشدارها را زودتر دریافت کرده و مرحله‌ی حفظ سود را آغاز می‌کنند. با این حال، بسیاری از سرمایه‌گذاران، هنوز تمایلی به فروش دارایی‌هایشان ندارند. بنابراین، سرعت افزایش قیمت کم می‌شود اما هنوز مشخص نیست که چه زمانی حباب می‌ترکد.
وحشت (Panic)
سوراخ شدن حباب به‌راحتی اتفاق نمی‌افتد اما وقتی که رخ بدهد، روند نزولی آغاز شده و حباب نمی‌تواند دوباره باد کند. بنابراین، در مرحله‌ی وحشت، قیمت داراییها به‌سرعت روند معکوسی می‌گیرد و سقوط می‌کند. این مسئله، باعث ترسیدن سرمایه‌گذاران شده و سرعت فروش دارایی بالاتر می‌رود. سرمایه‌گذاران تلاش می‌کنند که با هر قیمتی که می‌توانند دارایی را بفروشند. در نتیجه، حباب می‌ترکد و قیمت‌ها به‌شدت کاهش پیدا می‌کنند.
دلایل به وجود آمدن حباب مالی چیست؟
معمولاً حباب‌ها با خبرهای خوب اقتصادی شروع می‌شوند. مثلاً در سال 2000، نرخ بهره‌ی کم و رشد اقتصادی، مردم آمریکا را به خرید خانه ترغیب کرد. بنابراین، اخبار مثبت اقتصادی، مردم را به ریسک کردن تشویق کرده و سرمایه‌گذاری‌ها آغاز شد. در نتیجه، برای شناخت چگونگی شکل‌گیری این حباب‌ها، باید عوامل مختلفی را که باعث به وجود آمدن حباب اقتصادی می‌شوند، بررسی کنیم.
شور و نشاط غیرمنطقی
شرایط مختلفی باعث شور و نشاط غیرمنطقی (Irrational Exuberance) شده و افراد را به سرمایه‌گذاری در یک بخش اقتصادی ترغیب می‌کنند. در این مواقع، سرمایه‌گذاران ارزش بنیادین دارایی را نادیده می‌گیرند و برای سرمایه‌گذاری هیجان‌زده می‌شوند.
رفتار گله‌ای
منظور از رفتار گله‌ای (Herding Behavior) زمانی است که سرمایه‌گذاران معتقدند که اکثریت مردم اشتباه نمی‌کنند. بنابراین، زمانی که اشخاص سرشناس و یا عده‌ی زیادی از سرمایه‌گذاران، به یک دارایی جذب می‌شوند، افراد جدید را به این کار ترغیب می‌کنند.
سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت
سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت (Short termism) مربوط به وقتی است که سرمایه‌گذاران می‌خواهند برای مدت کوتاهی، یک دارایی را خریداری کنند. در نتیجه، با فروش داراییها، حباب مالی می‌ترکد.
انتظارات تطبیقی
منظور از انتظارات تطبیقی (Adaptive Expectations) زمانی است که مردم ارزش یک دارایی را بر اساس تاریخچه‌ی قیمت آن، قضاوت می‌کنند. بنابراین، در صورتی که در گذشته‌ی آن دارایی رشدی را ببینند، به سرمایه‌گذاری روی آن ترغیب می‌شوند.
امید به شکست بازار
گاهی سرمایه‌گذاران می‌دانند که بازار دچار حباب شده است و امیدوارند که بتوانند بازار را شکست دهند. یعنی فکر می‌کنند که می‌توانند پیش از ترکیدن حباب، از بازار خارج شوند.
ناهماهنگی شناختی
منظور از ناهماهنگی شناختی (Cognitive Dissonance) وقتی است که اخبار بد و نظرات مخالف فیلتر می‌شوند. یعنی اینکه نهادهای مرتبط با بخشی از بازار، خبرهای بد را سانسور کرده و موقعیت اقتصادی را خوب جلوه می‌دهند.
سیاست‌های پولی
گاهی حباب مالی، به‌صورت پیامدهای غیرمستقیم سیاست‌های پولی اتفاق می‌افتد. برای مثال، در سال 2000، تصمیم فدرال رزرو برای پایین نگه داشتن نرخ بهره، باعث ایجاد حباب اعتباری در آمریکا شد.
عدم توازن جهانی
عدم توازن جهانی (Global Balance) مربوط به زمانی است که داراییهای برخی از کشورها نسبت به کشورهای دیگر بیشتر باشد. برای مثال، در سال 2000، ایالات متحده با کسری تجاری مواجه شد و جریان‌های مالی خارج از کشور را جذب کرد. در نتیجه، تقاضا برای اوراق بهادار بالا رفت و باعث ایجاد حباب مالی شد.
حباب قیمتی چه اثری بر اقتصاد می‌گذارد؟
حباب‌های مالی می‌توانند به کل اقتصاد آسیب بزنند، خصوصاً اگر حباب در بخش مهمی مانند مسکن یا سهام ایجاد شود. در نتیجه، سقوط ناگهانی بازار سهام، اعتماد سرمایه‌گذاران را از بین می‌برد و سرمایه‌گذاری‌ها کمتر می‌شوند. همین مسئله، در سال 1929، باعث به‌وجود آمدن رکود بزرگ اقتصادی در آمریکا بود. با این حال، سقوط بازار سهام ، همیشه منجر به رکود اقتصادی نمی‌شود، مثلاً در سال 1987، سقوط این بازار، هیچ تأثیری بر روند اقتصادی ایالات متحده نداشت.
از آنجایی که مسکن بزرگ‌ترین شکل دارایی یک ملت است، حباب مسکن آسیب‌های زیادی به اقتصاد وارد می‌کند. در صورتی که قیمت مسکن به‌سرعت کاهش پیدا کند، هزینه‌های مصرف‌کننده کم می‌شود و می‌تواند منجر به رکود اقتصادی شود. برای مثال، سقوط مسکن در سال 1991، باعث رکود اقتصادی در انگلستان شد و بر رکود اسپانیا و ایرلند نیز تأثیر گذاشت.
از سوی دیگر، نقش حباب کالاها بر رکود اقتصادی به‌طور کامل مشخص نیست. مثلاً اگر قیمت طلا و نفت کاهش پیدا کند، باعث از دست رفتن سرمایه‌ی بسیاری از افراد می‌شود. با این حال، کاهش قیمت نفت، قیمت کالاهای مصرفی را پایین می‌آورد و از این طریق، باعث رونق اقتصادی می‌شود.
چند نمونه از حباب‌های قیمتی کدامند؟
شناخت حباب‌های قیمتی، فقط پس از سقوط قیمت امکان‌پذیر است. بنابراین، موارد مختلفی از حباب‌های تاریخی وجود دارند که پس از ترکیدن آن‌ها، شناسایی شده‌اند. در این بخش، به معرفی برخی از مهم‌ترین حباب‌های اقتصادی تاریخ می‌پردازیم.
جنون گل لاله
حباب لاله هلندی (Dutch Tulip) یکی از اولین حباب‌های گزارش‌شده در طول تاریخ است. به‌گفته‌ی «ارل ای تامپسون»، استاد اقتصاد UCLA، در بین سالهای 1634 تا 1637 میلادی، قیمت پیاز گل لاله به‌شدت افزایش پیدا کرد و حتی از قیمت مسکن نیز گران‌تر بود. در نهایت، پس از ترکیدن حباب، قیمت پیاز گل لاله سقوط کرد.
حباب دریای جنوب
شرکت دریای جنوب، در سال 1711 تشکیل شد. دولت بریتانیا، به این شرکت، وعده‌ی قرارداد انحصاری تجارت با مستعمرات اسپانیایی آمریکای جنوبی را داد. به‌خاطر همین، سرمایه‌گذاران توقع داشتند که شرکت دریای جنوب، بتواند موفقیت شرکت هند شرقی را تکرار کند. در نتیجه، عده‌ی زیادی سهام این شرکت را خریدند.
از آنجایی که مدیران شرکت دریای جنوب، در مورد تجارت پررونق دریاهای جنوبی (آمریکای جنوبی فعلی) قصه‌پردازی می‌کردند، سهام این شرکت، در سال 1720، هشت برابر شد. با این حال، با عدم موفقیت این شرکت، سهام آن سقوط کرده و بحران اقتصادی شدیدی را ایجاد کرد.
حباب بازار املاک و مستغلات ژاپن
حباب اقتصادی ژاپن در دهه 1980 میلادی، یکی از نمونه‌های کلاسیک تأثیرات سیاست‌های پولی بر ایجاد حباب اقتصادی است. افزایش 50 درصدی قیمت ین ژاپن در اوایل دهه‌ی 1980، باعث ایجاد رکود اقتصادی در سال 1986 شد. برای مبارزه با این رکود، دولت ژاپن سیاست‌های پولی محرک را آغاز کرد.
در ابتدا، این اقدامات بسیار خوب بودند و باعث سفته‌بازی افسارگسیخته شدند. در نتیجه، سهام ژاپن و ارزش زمین تا سال 1989، سه برابر شدند. با این حال، حباب املاک و مستغلات ژاپن در سال 1991 ترکید و منجر به رکود اقتصادی بزرگی در ژاپن شد.
حباب دات کام
یکی از حباب‌های بسیار معروف، «حباب دات کام» (dotcom Bubble) است. در واقع، افزایش سریع قیمت سهام فناوریهای ایالات متحده، خصوصاً سهم‌های مرتبط با اینترنت، باعث رشد کلی بازار سهام شد. به‌خاطر همین، شاخص نزدک (Nasdaq) که مرتبط با فناوری است، در بین سالهای 1995 تا 2000، پنج برابر شد و از زیر 1000 به بالای 5000 رسید.
از آنجایی که بسیاری از شرکت‌های فناوریهای جدید مطابق با انتظارات عمل نکردند، سرمایه‌گذاران نسبت به بازار بدبین شدند. در نتیجه، در سالهای 2001 تا 2002، حباب مالی ترکید. پس از ترکیدن حباب و سقوط بازار، شاخص نزدک تا 75 درصد کاهش پیدا کرد و کل بازار سهام وارد فاز نزولی شد.
سخن پایانی
حباب‌های قیمتی تأثیر زیادی بر شرایط اقتصادی کشورها می‌گذارند. از سوی دیگر، سرمایه‌گذاران باید مراقب این حباب‌ها باشند تا در دام سرمایه‌گذاری غلط نیفتند. اگرچه همراه شدن کوتاه‌مدت با این حباب‌ها سودآور است اما از آنجایی که شناخت آن‌ها کار ساده‌ای نیست، سرمایه‌گذاران باید مراقب این حباب‌ها باشند. به‌خاطر همین، در این مقاله، حباب قیمتی و دلایل ایجاد آن را به‌طور کامل توضیح دادیم تا در هنگام وقوع چنین شرایطی، بتوانید از سرمایه‌هایتان محافظت کنید.
برای دیدن و رصد قیمت ارزهای دیجیتال می‌توانید به بازار اکسبیتو سر بزنید.
