اگر وایت‌پیپر بیت کوین را خوانده باشید، حتما این موضوع توجه شما را جلب کرده است، که آقای ساتوشی ناکاموتو به مسئله اعتماد بین طرفین معامله و برگشت‌ناپذیر بودن تراکنش‌ها تاکید دارد. عجیب هم نیست، وقتی می‌خواهید یک معامله انجام دهید این خیلی مهم است که به طرف مقابلتان اعتماد داشته باشید، چرا که اگر او در انجام تعهدات خود کوتاهی کند، سرمایه شما از بین خواهد رفت یا حداقل با زیان مواجه خواهید شد. اینجا موضوعی با عنوان «ریسک طرف مقابل» یا (Counterparty Risk) اهمیت پیدا می‌کند، که در این مطلب قرار است درباره آن و ارتباطش با بیت کوین توضیحاتی ارائه کنیم.
ریسک طرف مقابل چیست؟
هر معامله دو طرف دارد و برای به سرانجام رسیدن معامله، هر دو طرف باید تعهدات خود را به طور کامل انجام دهند. اگر یک طرف معامله شما باشید، حتما نگران این خواهید بود که طرف مقابل به تعهدات خود عمل نکند. به مقدار ریسکی که برای عمل نکردن طرف معامله به تعهداتشان در نظر گرفته می‌شود، ریسک طرف مقابل یا Counterparty می‌گویند.
ریسک طرف مقابل در سرمایه‌گذاری، تراکنش‌های معامله، قراردادهای خرید و فروش و... وجود دارد. معمولا اگر ریسک طرف مقابل برای یک طرف معامله بالاتر باشد، تبصره‌ای به قرارداد اضافه می‌شود که ریسک او را کاهش دهد. برخی گروه‌ها برای انجام معامله امتیاز اعتباری برای طرفین تعریف می‌کنند تا تشخیص میزان ریسک طرف مقابل در یک معامله آسان‌تر شود. در این امتیاز دهی موارد مختلفی تاثیرگذار هستند. به عنوان مثال تاریخچه تراکنش‌های طرف مقابل، کل مقدار سرمایه‌گذاری، سابقه امتیاز اعتبار و... در این امتیاز دهی دخیل هستند.
نمونه‌هایی از ریسک طرف مقابل کدامند؟
برای این که با ریسک طرف مقابل بیشتر آشنا شوید در این بخش دو مثال از آن را برایتان شرح خواهیم داد:
ریسک فرعی
ریسک فرعی، به کمترین میانگین امتیاز اعتبار یک شخص اشاره دارد که وام دریافت کرده است. وام دادن به فردی که میانگین امتیاز اعتباری پایینی دارد، ریسک طرف مقابل بالاتری خواهد داشت. از آنجایی که این یک ریسک پیشفرض به حساب می‌آید، وام دهنده نرخ بهره مرتبط با وام را بالا می‌برد تا آن را جبران کند.
ریسک بیمه و AIG
گروه بین‌المللی آمریکایی یا AIG گروهی هستند، که برای مشاوران املاک، کسب و کارها و اشخاص محصولات را بیمه می‌کنند. در سال 2007 تا 2009 که آمریکا با بحران مالی مواجه شد کسانی که با AIG بیمه شده بودند ناگهان با افزایش ریسک طرف مقابل مواجه شدند. نتیجه این اتفاق این بود، که سرمایه‌گذاران بعد از آن برای ارزیابی سطح ریسک طرف مقابل، شرکتی که بیمه، سهام و اوراق قرضه منتشر می‌کند را نیز مورد بررسی قرار می‌دادند.
چه چیزی باعث ریسک طرف مقابل می‌شود؟
حتی اگر طرف مقابل امتیاز اعتبار بالایی داشته باشد هم احتمال عدم پرداخت وام وجود دارد. مثلا کسانی که پول وام می‌گیرند، ممکن است به خاطر از دست دادن شغل خود یا ایجاد شدن یک هزینه پیش‌بینی نشده، قادر به پرداخت کامل وام نباشند. برای کسب و کارها، عوامل داخلی مانند مسائل عملیاتی یا عوامل خارجی مثل رکود اقتصادی ممکن است در ریسک طرف مقابل موثر باشد.
با این اوصاف می‌توانیم بگوییم ریسک طرف مقابل، در هر قرارداد دوطرفه‌ای به خودی خود، وجود دارد. در این صورت آنچه اهمیت پیدا می‌کند، عواملی هستند که می‌توانند این ریسک را افزایش یا کاهش دهند. نکته‌ای که درباره ریسک طرف مقابل اهمیت دارد این است، که گاهی کاهش دادن این ریسک با هزینه‌هایی همراه است.
چه عواملی بر ریسک طرف مقابل تاثیر می‌گذارد؟
با توجه به آنچه بالا نوشتیم، عوامل متعددی هستند، که می‌توانند باعث ایجاد و افزایش ریسک طرف مقابل شوند. این عوامل شاید حتی به نیت وام گیرنده ارتباط نداشته باشند. رکود اقتصادی، مسائل شغلی، ورشکستگی‌های غیرقابل پیش‌بینی و... می‌توانند بر میزان این ریسک تاثیر بگذارند.
برای کسب و کارهای مختلف، این که چه عواملی بر ریسک طرف مقابل تاثیر می‌گذارد متفاوت است. این عوامل گاهی کمی و گاهی کیفی هستند. به عنوان مثال محبوبیت صنعتی که یک کسب و کار در آن فعال است، به عنوان یک عامل کیفی بر ریسک طرف مقابل اثر می‌گذارد. اگر شما صاحب یک کسب و کار هستید، پتانسیل‌های شما برای کسب سود و توانایی کسب و کارتان برای تحمل ضرر مواردی هستند که ریسک طرف مقابل را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
چگونه می‌توان ریسک طرف مقابل را محدود کرد؟
⚠️ بهترین راه برای کاهش ریسک طرف مقابل، همکاری کردن با شرکای قابل اعتماد است. هرچه طرف مقابل قابل اعتماد‌تر باشد، احتمال کمتری وجود دارد که در انجام تعهدات خود کوتاهی کند. این مهم است که جایگاه کسب و کار خود و کسانی که می‌خواهید با آن‌ها همکاری کنید را بشناسید. علاوه براین، شناخت شرایط بازار نیز یکی از مواردی است می‌تواند میزان ریسک طرف مقابل را تحت تاثیر قرار دهد. همانطور که بالاتر گفتیم رکود اقتصادی و خراب شدن وضعیت بازار عوامل پیش‌بینی نشده‌ای هستند، که می‌توانند باعث افزایش ریسک طرف مقابل شوند، پس با بررسی و تحلیل شرایط بازار می‌توان تا حدودی این ریسک را محدود کرد.
یکی دیگر از روش‌های کاهش ریسک طرف مقابل، اختصاص دادن حق بیمه به معاملات پرخطر است. اضافه کردن حق بیمه می‌تواند از هر دو طرف محافظت کند، این گزینه معمولا توسط طرفی که ریسک همکاری با او بیشتر است، برای تشویق دیگر طرفین، پیشنهاد می‌شود.
وثیقه یکی دیگر از راه‌های مورد استفاده برای کاهش ریسک طرف مقابل است. در این روش یک وثیقه با ارزش مثل سهام یا پول نقد گرو گذاشته می‌شود و ریسک طرف مقابل را کاهش می‌دهد. تنوع بخشیدن به طرفین قرارداد، روش دیگری است که برای کاهش ریسک طرف مقابل مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ریسک طرف مقابل و دنیای ارزهای دیجیتال
مفهوم ریسک طرف مقابل در دنیای ارز دیجیتال نیز وجود دارد. به عنوان مثال صرافی‌های متمرکزی که امکان دسترسی کاربران را به بیت کوین فراهم می‌کنند شامل این ریسک می‌شوند. وقتی که کاربر بیت کوین (یا ارزهای دیگر) خود را به یک صرافی می‌سپارد، از آنجایی که احتمال هک و از دست رفتن سرمایه وجود دارد، ریسک طرف مقابل ایجاد می‌شود.
در سال‌های اخیر، شاهد بهبودهایی در بلاک چین برای کاهش ریسک طرف مقابل بوده‌ایم. قراردادهای هوشمند، قراردادهای شبکه لایتنینگ و آرون پروتوکل، نمونه‌هایی از راهکار‌هایی هستند که برای کاهش ریسک طرف مقابل ایجاد شده‌اند. پروژه‌های دیفای از یک نظر توانستند ریسک طرف مقابل را در ارز دیجیتال کاهش دهند، چرا که به دنبال غیرمتمرکز کردن اکثر عناصر سیستم مالی سنتی هستند. با این حال، در این میان برخی پروژه‌های غیرمتمرکز وجود دارند، که از یک اوراکل استفاده می‌کنند. استیبل کوین‌های غیرمتمرکز یکی از نمونه‌های این پروژه‌ها هستند. باید دید که در آینده چه تدبیرهایی برای کاهش ریسک طرف مقابل این پروژه‌ها اندیشیده می‌شود.
قراردادهای هوشمند به گونه‌ای طراحی شده‌اند که یک معامله تا زمان انجام کامل تعهدات طرفین قرارداد، انجام نمی‌شود.
آنطور که در وایت‌پیپر بیت کوین ذکر شده است، یکی از اهداف به وجود آمدن این ارز دیجیتال، کاستن از ریسک طرف مقابل است. مبنای سیستم‌های مالی سنتی اعتماد به شخص ثالث است، در حالی که بیت کوین به دنبال حذف هرگونه واسطه از تراکنش‌هاست.
سخن پایانی
در سال‌های اخیر آگاهی از ریسک طرف مقابل افزایش قابل توجهی پیدا کرده است. این ریسک همیشه وجود داشته ولی در این سال‌ها بیشتر در معرض توجه قرار گرفته است. دانستن این که با استفاده از چه راه هایی می توان این ریسک را کاهش داد، برای کسانی که می‌خواهند قراردادهای تجاری منعقد کنند اهمیت زیادی دارد. در این مقاله به بررسی این راه‌ها و علاوه بر آن ارتباط این ریسک با دنیای کریپتوکارنسی پرداختیم.
