روزانه میلیون‌ها معامله در بازار ارزهای دیجیتال انجام میشود. صرافی‌ها به عنوان بستری برای معامله، اهمیت بسیار زیادی برای کاربران دارند. بعضی از صرافیهای بازار ارز دیجیتال بر پایه یک بلاکچین یا نوع دیگری از بسترهای متمرکز فعالیت می‌کنند و بسیاری از این صرافیهای متمرکز مثل بایننس(Binance) و کوین‌بیس(Coinbase) میان تریدرها و سرمایه‌گذاران محبوبیت بسیار زیادی دارند. بعضی از افراد اما عدم تمرکز را در جهان دیجیتال ترجیح می‌دهند. این دسته از کاربران به سراغ صرافیهای غیرمتمرکز (DEX) می‌روند.
به لطف صرافیهای غیرمتمرکز می‌توان به صورت مستقیم روی خود شبکه‌های بلاکچین و بدون اعتماد به هیچ نهاد متمرکز واسطه‌ای ارزهای دیجیتال را معامله کرد. یکی از مهم‌ترین مزایای صرافیهای غیر متمرکز این است که نیازی به انجام فرایند احراز هویت (KYC) ندارید و می‌توانید به صورت ناشناس از هر نقطه‌ای از جهان به معامله رمزارزها بپردازید. اگر می‌خواهید بدانید که صرافی غیرمتمرکز (DEX) چیست و چطور کار می‌کند، با ما در بلاگ اکسبیتو همراه باشید.
صرافی غیرمتمرکز (DEX) چیست؟
صرافی غیرمتمرکز (DEX) برنامه‌ای برپایه‌ی بلاکچین است که امکان داد و ستد رمزارزها بدون حضور واسطه را برای معامله‌گرها فراهم می‌کند. در DEXها بر خلاف CEXها یا صرافیهای متمرکز خبری از دفتر سفارش یا Order Book نیست و معاملات با تطبیق دادن سفارش‌های خرید و فروش معامله‌گرها انجام نمی‌شود.
معاملات در صرافیهای غیرمتمرکز به کمک الگوریتم‌های خودکار (AMM یا بازارساز خودکار) انجام می‌شوند که نوعی قرارداد هوشمند هستند. قراردادهای هوشمند هم کدهای برنامه‌نویسی هستند که بر روی شبکه‌های بلاکچین نظیر اتریوم نوشته می‌شوند که وقتی ورودی‌های مختلفی می‌گیرند به نتایج و خروجی‌های متفاوتی منتهی می‌شوند.
به کمک صرافیهای غیرمتمرکز می‌توان واسطه‌ها را از معاملات حذف کرد و به‌طورمستقیم ارزهای دیجیتال را با دیگران داد و ستد کرد. به‌عبارتی، دیگر لازم نیست برای انجام معاملات، ارزهای دیجیتال را به کیف پول یک واسطه مثل صرافی متمرکز بایننس یا کوین‌بیس انتقال دهیم که کنترل و حضانت کاملی بر روی آنها خواهد داشت، بلکه به لطف صرافیهای غیرمتمرکز (DEX) معامله‌گرها می‌توانند مالکیت رمزارزهای خود را در اختیار و آنها را در و‌لت‌های خودشان نگهداری کنند. این برای بسیار از فعالان در بازار ارز دیجیتال گزینه خیلی خوبی به حساب می‌آید.
شاید بپرسید اگر در DEXها دفتر سفارش یا Order Book نداریم پس معاملات در صرافیهای غیرمتمرکز چگونه انجام میشود؟ قیمت ارزهای دیجیتال چگونه تعیین میشود؟ در پاسخ باید گفت که در DEXها، استخرهای نقدینگی (Liquidity Pool) جای Order Book در صرافیهای متمرکز را گرفته است.
استخرهای نقدینگی در حقیقت قراردادهای هوشمندی در صرافیهای غیرمتمرکز هستند که ارزهای دیجیتال در آنها سپرده‌گذاری و قفل می‌شوند. این استخرهای نقدینگی در DEX به فراهم شدن نقدینگی لازم برای انجام معاملات توسط معامله‌گرها کمک می‌کنند.
سوالی که در اینجا ایجاد میشود این است که قفل کردن یا سپرده‌گذاری رمزارزها در استخرهای نقدینگی DEXها چه فایده‌ای دارد و انگیزه تامین نقدینگی در آنها چیست؟ افرادی که ارزهای دیجیتال خود را در استخرهای نقدینگی قفل یا سپرده‌گذاری می‌کنند، هم مقداری پاداش در قالب توکن دریافت می‌کنند و هم بخشی از کارمزد معاملاتی که معامله‌گرها در این صرافی‌ها انجام می‌دهند را از آن خود می‌کنند. به این ترتیب دغدغه اصلی پیش روی صرافیهای غیرمتمرکز که تامین نقدینگی کافی برای انجام معاملات است، رفع شده است.
نحوه عملکرد صرافیهای غیرمتمرکز
همانطور که گفته شد DEXها به کمک استخرهای نقدینگی کار می‌کنند. برای هر جفت رمزارز معاملاتی که در صرافیهای غیرمتمرکز معامله می‌شوند یک استخر نقدینگی وجود دارد که این استخرهای نقدینگی در حقیقت قراردادهای هوشمندی هستند که تعادل میان این جفت رمزارزها را برقرار می‌کنند و قوانینی در ارتباط با واریز (deposit) و برداشت (withdraw) در آنها نوشته شده است.
قاعده اصلی که در قراردادهای هوشمند استخرهای نقدینگی نوشته شده است، فرمول ثبات محصول است به این معنی که وقتی توکنی از این استخرهای نقدینگی برداشت میشود (بعبارتی خریداری میشود) مقدار متناسبی با آن بایستی به استخر نقدینگی واریز شود (بعبارتی فروخته شود) تا ثبات در استخر نقدینگی حفظ شود. نهایتا، نسبت توکن‌هایی که در استخر نقدینگی قرار دارند در کنار این قاعده constant product formula قیمت و نرخ مبادله دو رمزارز را در DEX تعیین می‌کند.
برخلاف صرافیهای متمرکز مانند کوین‌بیس، DEXها اجازه مبادلات بین فیات و کریپتو را نمی‌دهند – در عوض، آنها به طور انحصاری توکن‌های ارزهای دیجیتال را با دیگر توکن‌های ارز دیجیتال معامله می‌کنند. از طریق یک صرافی متمرکز (یا CEX)، می‌توانید فیات را با کریپتو (و بالعکس) یا جفت‌های کریپتو-کریپتو مبادله کنید - مثلاً مقداری از بیت‌کوین خود را برای اتریوم. همچنین اغلب می‌توانید حرکات پیشرفته‌تری مانند معاملات حاشیه یا تعیین سفارش‌های محدود انجام دهید. اما تمام این تراکنش‌ها توسط خود صرافی از طریق یک «دفتر سفارش» انجام میشود که قیمت یک ارز دیجیتال خاص را بر اساس سفارش‌های خرید و فروش فعلی تعیین می‌کند - مشابه روشی که توسط نزدک (nasdaq) استفاده میشود.
از سوی دیگر صرافی های غیرمتمرکز به سادگی مجموعه ای از قراردادهای هوشمند هستند. آنها قیمت ارزهای دیجیتال مختلف را در مقابل هر یک به صورت الگوریتمی تعیین می کنند و از "حوضه های نقدینگی" استفاده می کنند - که در آن سرمایه گذاران در ازای دریافت پاداش های مشابه، وجوه را قفل می کنند - تا معاملات را تسهیل کنند. در حالی که تراکنش‌های یک صرافی متمرکز در پایگاه داده داخلی آن صرافی ثبت می‌شوند، تراکنش‌های DEX مستقیماً در زنجیره بلوکی تسویه می‌شوند.
DEX ها معمولاً بر اساس کد منبع باز ساخته می شوند، به این معنی که هر کسی که علاقه مند است می‌تواند دقیقاً نحوه عملکرد آنها را ببیند. این همچنین به این معنی است که توسعه‌دهندگان می‌توانند کدهای موجود را برای ایجاد پروژه های رقیب جدید تطبیق دهند؛ برای مثال کد منبع uniswap با صرافیهای غیرمتمرکز مشابه آن تطبیق داده شده است.
مزایا و معایب صرافی غیرمتمرکز
صرافیهای غیرمتمرکز برای بعضی‌ها بهترین ابزارها هستند و برای عده‌ای دیگر، یک کابوس مستمر. سوال این است که کدام مزایا و معایب باعث شده صرافیهای غیرمتمرکز این احساسات متناقض را در کاربران بوجود بیاورند؟ اگر علاقه دارید فرایند خرید و فروش ارز دیجیتال را برای خود تسهیل کنید درباره مزایای این صرافی بخوانید.
مزایای DEX
صرافیهای غیرمتمرکز مزایای زیادی برای کاربران دارد که باعث شده بسیاری آنها را به صرافیهای متمرکر ترجیح دهند. در ادامه به مهم‌ترین مزایای صرافی غیرمتمرکز خواهیم پرداخت.
تنوع زیاد
اگر علاقه مند به یافتن یک نشانه داغ در ابتدای راه هستید، DeFi مکان مناسبی است. DEX ها تقریباً محدوده نامحدودی از توکن ها را ارائه می دهند، از معروف تا عجیب و غریب و کاملاً تصادفی. این به این دلیل است که هر کسی می‌تواند یک توکن مبتنی بر اتریوم ایجاد کند و یک استخر نقدینگی برای آن ایجاد کند، بنابراین مجموعه‌ای از پروژه‌ها، چه بررسی‌شده و چه بررسی نشده، پیدا خواهید کرد. (خریدار حتما مراقب باشید!)
کاهش احتمال هک
از آنجایی که تمام وجوه در یک معامله DEX در کیف پول خود معامله گران ذخیره می شود، از نظر تئوری کمتر در معرض هک هستند. (به همین ترتیب، DEX ها همچنین آنچه را که به عنوان "ریسک طرف مقابل" شناخته می شود، کاهش می دهند، که این احتمال وجود دارد که یکی از طرف های درگیر - از جمله مقام مرکزی بالقوه در یک تراکنش غیر DeFi - نکول کند.)
ناشناس بودن
برای استفاده از اکثر DEX های محبوب، هیچ اطلاعات شخصی لازم نیست. شما نیازی ندارید در این صرافی‌ها مراحل طولانی و خسته‌کننده‌ی احراز هویت را انجام دهید. گمنام بودن به شکلی واقعی ممکن است و هیچ ردی از شما به جا نخواهد ماند.
کاربرد زیاد در جهان در حال رشد
وام‌دهی همتا به همتا، تراکنش‌های سریع و ناشناس ماندن که توسط DEX امکان‌پذیر شده است، آنها را به طور فزاینده‌ای در اقتصادهای در حال توسعه محبوب کرده است - جایی که زیرساخت‌های بانکی قوی ممکن است در دسترس نباشد. هر کسی که گوشی هوشمند و اتصال اینترنت دارد می تواند از طریق DEX تجارت کند.
معایب صرافی غیرمتمرکز
صرافیهای غیرمتمرکز در کنار مزایای زیادی که دارند، معایبی هم دارند که باعث شده بسیاری از افراد به آن اعتماد نداشته باشند و از این صرافیهای ارز دیجیتال خرید نکنند.
رابط‌های کاربری پیچیده‌تر
پیمایش در مبادلات غیرمتمرکز به دانش تخصصی نیاز دارد و رابط‌ها همیشه آسان نیستند - برای انجام تحقیقات زیادی آماده باشید و انتظار نداشته باشید که خود DEX قابلیت نگهداری زیادی را ارائه دهد. به طور کلی باید به دنبال راهنما یا توضیح دهنده خارج از سایت باشید. احتیاط لازم است زیرا ممکن است یک خطای غیرقابل اصلاح مانند ارسال سکه به کیف پول اشتباه ایجاد شود. یکی دیگر از مسائل رایج به عنوان «زیان دائمی» شناخته میشود که می‌تواند ناشی از جفت کردن یک ارز دیجیتال با نوسان بیشتر با یک ارز دیجیتال با نوسان کمتر در یک استخر نقدینگی باشد. (غذای اصلی اینجاست؟ خودتان تحقیق کنید.)
آسیب پذیری قرارداد هوشمند
هر پروتکل DeFi فقط به اندازه قراردادهای هوشمندی که آن را تامین می کند امن است - و کد می تواند دارای اشکالات قابل سوء استفاده باشد (علی رغم آزمایش طولانی) که می تواند منجر به از دست دادن توکن های شما شود. و در حالی که یک قرارداد هوشمند ممکن است در شرایط عادی همانطور که در نظر گرفته شده است کار کند، توسعه دهندگان نمی توانند همه رویدادهای نادر، عوامل انسانی و هک ها را پیش بینی کنند.
سکه های پرخطرتر
با وجود آرایه گسترده و بررسی‌نشده توکن‌های موجود در اکثر DEXها، تعداد بیشتری از کلاهبرداری‌ها و طرح‌ها نیز وجود دارد که باید مراقب آنها بود. زمانی که سازنده آن دسته‌ای از توکن‌های جدید را ضرب می‌کند، یک توکن که در بازه‌ای بازار داغی پیدا می‌کند، ناگهان می‌تواند از بین برود، که استخر نقدینگی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و ارزش صرافی را مخدوش می‌کند. قبل از خرید یک ارز دیجیتال جدید یا آزمایش با یک پروتکل جدید، مهم است که تا آنجا که می‌توانید یاد بگیرید - وایت پیپر را بخوانید، از فیدهای توییتر توسعه‌دهندها یا کانال‌های Discord بازدید کنید، و به دنبال خطایی از هر پروژه‌ای باشید که به آن علاقه دارید.
چند نمونه صرافی غیرمتمرکز
در گذر دوران‌های مختلف، چندین صرافی غیرمتمرکز تاسیس شده‌اند. هر یک از این صرافی‌ها ویژگی‌های زیادی دارند؛ این ویژگی‌ها می‌توانند باعث شوند شما یکی از این صرافیهای غیرمتمرکز را به دیگری ترجیح دهید. در نهایت چند مورد از این صرافیهای غیرمتمرکز خواهیم پرداخت.
یونی‌سوآپ
هنگامی که برای اولین بار در سال 2018 منتشر شد، Uniswap انقلابی بود. این واقعیت که می‌توانید توکن‌های ERC20 مبتنی بر اتریوم را در بلاک چین اتریوم بدون دفترچه سفارش تعویض کنید، یک شاهکار بود. در عوض، Uniswap از قراردادهای هوشمند استفاده کرد که به کاربران اجازه می دهد بدون واسطه با یکدیگر تجارت کنند و آن را غیرمتمرکز و همتا به همتا کند.
MDEX
اگرچه هزینه‌های گاز در بلاک چین اتریوم به زودی کاهش می‌یابد، MDEX توانسته است Uniswap را در حجم ارزش بازار تحت‌الشعاع قرار دهد، وقتی که حجم بازار MDEX و MDEX (BSC) را در نظر بگیرید. MDEX خجالتی نیست که خود را به عنوان بزرگترین اکوسیستم DeFi معرفی کند. از آنجایی که MDEX تنها از ژانویه 2021 وجود دارد، و MDEX (BSC) تنها در آوریل 2021 منتشر شد، MDEX احتمالاً به بزرگترین صرافی غیرمتمرکز در جهان تبدیل شده است. هر دو بلاک چین بیش از 1 میلیارد دلار ارزش بازار دارند.
سوشی سوآپ
SushiSwap اولین صرافی غیرمتمرکز است که نامی با موضوع آشپزی دارد. در هر صورت، SushiSwap شباهت های زیادی با Uniswap دارد زیرا این یک انشعابات Uniswap است.
کلام آخر
صرافیهای غیرمتمرکز (Dex) تمامی خدماتی که صرافیهای متمرکز (CEX) ارائه می‌دهند را پوشش می‌دهند اما بدون اعتماد و نیاز به حضور واسطه و البته به شکلی ناشناس‌تر. به لطف این فناوری، محدودیت‌هایی که صرافیهای متمرکز (که زیر نظر نهادهای قانونگذار قرار دارند) برای بعضی از کاربران در مناطق جغرافیایی خاص ایجاد می‌کردند رفع میشود و همه کاربران با هر سن، دین، نژاد و ملیتی از سراسر جهان می‌توانند از طریق آنها به معامله ارزهای دیجیتال بپردازند.
تا قبل از ایجاد قراردادهای هوشمند، معامله‌گرها مجبور بودند برای تبادل و معامله رمزارزها و دارایی‌های دیجیتال فقط از صرافیهای متمرکز استفاده کنند. اما قراردادهای هوشمند در را به روی یک سیستم مالی باز و بی اعتماد (trustless) به هر گونه واسطه‌ای باز کردند که همه می‌توانند از خدماتش استفاده کنند.
