منظور از لایه دوم (Layer 2)، چارچوب یا پروتکلی ثانویه است که بر روی یک سیستم بلاک چین اولیه (Layer 1) ساخته میشود. هدف اصلی پروتکل‌های لایه دوم بلاک چین، حل مشکلات سرعت تراکنشها و مقیاس‌پذیری است. در واقع، با آشکار شدن محدودیت‌های بلاک چین‌هایی، مانند اتریوم، پروژه‌های لایه دوم با هدف رفع این محدودیت‌ها راه‌اندازی شدند. ازآنجایی‌که چنین مشکلاتی جلوی پذیرش گسترده‌ی فناوری بلاک چین را می‌گیرند، پروتکل‌های لایه دوم به‌طور موثری با افزایش توان عملیاتی شبکه‌ها، به‌دنبال بهبود عملکرد فناوری بلاک چین هستند. به‌خاطر همین، در این مقاله، به معرفی 9 پروژه موفق لایه دوم بلاک چین می‌پردازیم تا با بهترین پروتکل‌های لایه دوم آشنا شوید.
کدام پروژه‌های لایه دوم بلاک چین امیدوارکننده هستند؟
گفتیم که پروتکل‌های لایه دوم به‌دنبال رفع مشکلات بلاک چین‌های لایه اول هستند. دراین‌بین، برخی از پروژه‌های لایه دوم موفقیت زیادی کسب کرده‌اند و بیشتر مورد پذیرش جامعه‌ی کریپتو قرار گرفته‌اند. این پذیرش گسترده به‌خاطر ویژگی‌های منحصربه‌فرد هرکدام از این پروژه‌ها بوده است. ازاین‌رو، برای اینکه با این پروژه‌ها بیشتر آشنا شوید، 9 نمونه‌ی موفق را در این بخش، بررسی می‌کنیم.
آربیتروم (Arbitrum)
آربیتروم یک راه‌حل مقیاس‌پذیری لایه دوم برای بلاک چین اتریوم است که توسط شرکت آمریکایی «آف‌چین لبز» (Offchain Labs) توسعه داده شد این پروتکل لایه‌ی دوم با اصلاح نحوه اعتبارسنجی در شبکه، نه‌تنها هزینه‌ی تراکنشها را کاهش می‌دهد، بلکه سرعت قراردادهای هوشمند را بهبود می‌بخشد. آربیتروم از امنیت شبکه‌ی اتریوم استفاده می‌کند؛ اما به قراردادهای هوشمند اجازه می‌دهد که تراکنش‌هایشان را در یک لایه‌ی جداگانه پردازش کنند. ازاین‌طریق، ترافیک شبکه کاهش پیدا کرده و تا حد مطلوبی مقیاس‌پذیری افزایش پیدا می‌کند. در واقع، آربیتروم از روش «تجمیع تراکنش» (transaction rollups) سود می‌برد تا به هدف خود دست پیدا کند.
تجمیع تراکنش یا رول‌آپ از یک معماری دو لایه برای پردازش تراکنش‌های خارج از زنجیره‌ی اصلی استفاده می‌کند. در این روش، تراکنشها در لایه دوم پردازش شده و دسته‌بندی میشوند؛ سپس، دسته‌ها برای اعتبارسنجی به لایه‌ی اولیه انتقال پیدا می‌کنند. ازاین‌طریق، شبکه اتریوم به‌جای اعتبارسنجی تک‌تک تراکنشها، تنها دسته‌هایی از تراکنشها را مورد بررسی قرار خواهد داد. روش تجمیع تراکنش با زنجیره‌های جانبی تفاوت دارد؛ چراکه رول‌آپ امنیت خودش را از لایه‌ی اولیه می‌گیرد و به‌تنهایی قادر به حفظ امنیت نیست. ازاین‌طریق، سرعت پردازش تراکنش‌های قراردادهای هوشمند، افزایش چشم‌گیری خواهد داشت؛ همچنین، کارمزد تراکنشها نیز تا حد زیادی کمتر میشود.
پالیگان (Polygon)
پالیگان با ارز دیجیتال اختصاصی متیک (Matic) یک راه‌حل مقیاس‌پذیری لایه دوم اتریوم محسوب میشود که به‌صورت سایدچین (Sidechain) یا زنجیره‌ی جانبی بنا شده است. در واقع، پالیگان با پردازش تراکنشها خارج از زنجیره‌ی اصلی، باعث بهبود مقیاس‌پذیری، افزایش سرعت و کاهش کارمزدهای شبکه میشود. این راه‌حل لایه دوم از روش پردازش دسته‌ای تراکنشها با استفاده از الگوریتم اثبات سهام (PoS) سود می‌برد. بنیان‌گذاران پالیگان معتقدند که این زنجیره‌ی جانبی می‌تواند 65 هزار تراکنش را در کسری از ثانیه و تنها با هزینه‌ای کمتر از 1 سِنت پردازش کند. همچنین، اخیراً پالیگان یک هاردفورک یا انشعاب را برای کاهش بیشتر هزینه‌های گس (کارمزدها) خود و افزایش مجدد سرعت تراکنشها، ایجاد کرده است. به‌این‌ترتیب، شما با استفاده از یک پُل بلاکچینی می‌توانید به این شبکه متصل شوید و از مزایای آن استفاده کنید.
در ابتدا، نام این شبکه Matic Network بود؛ اما در سال 2021، به پالیگان تغییر نام داد. اگرچه پالیگان یک راه‌حل مقیاس‌پذیر برای اتریوم است؛ اما می‌خواهد که به پلتفرمی جامع‌تر از این تبدیل شود. ازاین‌رو، این شبکه به‌عنوان یک «اینترنت بلاک چین» (internet of blockchains) معرفی میشود؛ یعنی می‌تواند بلاک چین‌های مبتنی بر اتریوم را به یکدیگر متصل کرده و مقیاس‌پذیری همه‌ی آن را بهبود ببخشد. این مسئله باعث شده که بسیاری از شرکت‌های بزرگ دنیا به همکاری با پالیگان روی بیاورند.
آپتیمیسم (Optimism)
آپتیمیسم، اُپتیمیسم، اپتیمیزم یا به‌اختصار OP یکی دیگر از راهحلهای لایه دوم اتریوم است که با استفاده از روش تجمیع یا رول‌آپ آپتیمیستیک (optimistic rollups) کار می‌کند. در لغت، Optimism به‌معنای «خوشبینانه» است؛ در نتیجه، این شبکه به‌صورت خوشبینانه به تراکنشها نگاه می‌کند و آن‌ها را معتبر در نظر می‌گیرد. به‌این‌ترتیب، آپتیمیسم تراکنشها را دسته‌بندی کرده و باعث کاهش اساسی فرایندهای اعتبارسنجی میشود. البته کاربران با ارائه‌ی یک اثبات تقلب، می‌توانند اعتبار دسته‌ای از تراکنشها را زیر سوال ببرند. این شبکه پس از فشرده‌سازی تراکنشها، آن‌ها را به‌صورت دوره‌ای برای اتریوم ارسال می‌کند. ازاین‌طریق، ترافیک شبکه کاهش پیدا کرده و توان عملیاتی آن تا حد زیادی افزایش می‌یابد. همچنین، آپتیمیسم باعث کاهش کارمزدها نیز میشود.
به‌گفته‌ی سایت «دیفای لاما» (Defi Llama)، آپتیمیسم دومین لایه 2 بزرگ اتریوم محسوب میشود که حدود 313 میلیون دلار در قراردادهای هوشمند آن قفل شده‌اند. به‌گفته‌ی این سایت، آربیتروم با 1.32 میلیارد دلار در رتبه‌ی اول قرار دارد. علاوه‌بر آن، بزرگ‌ترین پروتکلی که بر روی آپتیمیسم کار می‌کند، «سینتتیکس» (Synthetix) است که حدود 125 میلیون دلار در قراردادهای هوشمند این پروتکل قفل شده‌اند.
ایمیوتبل ایکس (Immutable X)
ایمیوتبل ایکس یک راه‌حل لایه دوم اتریوم برای توکن‌های غیرقابل تعویض (NFTs) است. این پروژه امکان ضرب کردن و تجارت NFTها را با کارمزدهایی نزدیک به صفر، فراهم می‌کند. به‌این‌ترتیب، کاربران می‌توانند، با حفظ امنیت دارایی‌هایشان، توکن‌های غیرقابل تعویض را ایجاد و معامله کنند. ایمیوتبل ایکس از موتوری به نام «تجمیع دانش صفر» (Zero-Knowledge Rollup) برای دستیابی به مقیاس‌پذیری سود می‌برد. این موتور به ایمیوتبل ایکس کمک می‌کند که 9000 تراکنش را در یک ثانیه انجام دهد. علاوه‌بر آن، دفتر سفارش جهانی این پروژه نیز نقدینگی توکن‌های غیرقابل تعویض (NFTs) را به‌طور موثری افزایش می‌دهد و با هر بازاری برای مبادله‌ی NFTها ادغام میشود.
ایمیوتبل ایکس، در سال 2018، توسط جیمز فرگوسن (James Ferguson)، رابی فرگوسن (Robbie Ferguson) و الکس کانولی (Alex Connolly) با نام "Fuel Games" راه‌اندازی شد. این پروژه در سال 2019، به Immutable X تغییر نام داد. برادران فرگوسن در سال 2018، یک بازی کارتی مبتنی بر بلاک چین را با نام Gods Unchained توسعه دادند. ازآنجایی‌که این بازی محبوبیت زیادی پیدا کرد، هزینه‌ی تراکنش‌هایش افزایش چشم‌گیری داشت. این مسئله سبب شد که برادران فرگوسن به‌فکر ایجاد یک راه‌حل لایه دوم با استفاده از فناوری تجمیع دانش صفر بیفتند. درحال‌حاضر، شرکت‌های بزرگی، مانند دیزنی، توکن‌های غیرقابل تعویض خود را بر روی ایمیوتبل ایکس ایجاد کرده‌اند.
شیبا اینو (Shiba Inu)
شیبا اینو با نماد اختصاری SHIB، یک میم کوین است که در اوج رونق بازار ارزهای دیجیتال، یعنی سال 2020، راه‌اندازی شد. این ارز که با هدف سرگرمی به بازار آمد، در ابتدا، ارزش چندانی نداشت؛ اما حمایت گسترده‌ی کاربران کریپتو، باعث رشد سرسام‌آور شیبا اینو شد. شیبا اینو که یک توکن با استاندارد ERC-20 به حساب می‌آید، بر روی بلاک چین اتریوم کار می‌کند. گسترش پذیرش شیبا اینو توسط جامعه‌ی کریپتو باعث شد که این پروژه به‌فکر راه‌اندازی شبکه‌ی اختصاصی خود، یعنی شیباریوم (Shibarium) بیفتد.
ازاین‌رو، شیباریوم یک بلاک چین لایه دوم محسوب میشود که توسط تیم شیبا اینو توسعه یافته است. شیباریوم از الگوریتم اثبات سهام (PoS) استفاده می‌کند تا تراکنش‌هایی سریع، مقیاس‌پذیر و مقرون‌به‌صرفه را به کاربران ارائه دهد. علاوه‌بر آن، شیباریوم همچنان به شبکه اتریوم متصل است و امنیت تراکنشها را ازاین‌طریق تأمین می‌کند. این شبکه به‌صورت یک اکوسیستم بنا شده که علاوه‌بر پشتیبانی از میم کوین شیبا اینو، امکانات دیگری را نیز ارائه کرده است. برای مثال، صرافی غیرمتمرکز شیبا سواپ (ShibaSwap DEX)، متاورس شیب (SHIB metaverse) و بازی‌های مبتنی بر بلاک چین (blockchain games) برخی از این امکانات هستند.
منتل (Mantle)
شبکه منتل یک راه‌حل لایه دوم سازگار با ماشین مجازی اتریوم (EVM) است. این بلاک چین از روش رول‌آپ یا تجمیع آپتیمیستیک (optimistic rollups) برای ارائه‌ی تراکنش‌هایی سریع و ارزان استفاده می‌کند. در نتیجه، تراکنشها در منتل دسته‌بندی و اجرا شده و سپس، بر روی لایه‌ی اصلی تسویه میشوند. علاوه‌بر آن، منتل دارای طراحی مدولار است؛ یعنی از چند لایه‌ی مختلف تشکیل شده و عملکردهای بلاک چین‌ها را به هرکدام از این لایه‌ها واگذار می‌کند. این روش عملکرد، منتل را نسبت به سایر بلاک چین‌های لایه دوم متمایز کرده و توان عملیاتی آن را بالاتر می‌برد.
در ماه مه 2023، منتل با اکوسیستم «بیت دائو» (BitDAO) ادغام شد. ازاین‌طریق، یک اکوسیستم تجاری پایدار و جامع پدید آمد. این اتفاق باعث شد که منتل صاحب بزرگ‌ترین خزانه‌ی دنیای کریپتو به ارزش 3 میلیارد دلار شود. سپس، جامعه‌ی منتل پیشنهاد دادند که یک صندوق 200 میلیون دلاری به توسعه‌ی این اکوسیستم اختصاص داده شود. درحال‌حاضر، توکن اختصاصی این پروژه MNT نام دارد و دارندگان این توکن می‌توانند درباره‌ی آینده‌ی اکوسیستم منتل تصمیم‌گیری کنند.
لوپرینگ (Loopring)
لوپرینگ یکی دیگر راهحلهای لایه دوم محسوب میشود که با هدف بهبود هزاربرابری عملکرد اتریوم توسعه داده شده است. لوپرینگ به‌صورت یک پروتکل پایه‌گذاری شده که با انتقال عملیات اجرایی به خارج از زنجیره، سرعت و کارایی اتریوم را بهبود می‌بخشد و می‌تواند از 2025 تراکنش در ثانیه پشتیبانی کند. لوپرینگ علاوه‌بر ارز اختصاصی خود، یعنی LRC، از چند ارز دیجیتال دیگر برای ایجاد یک اکوسیستم جامع استفاده کرده است.
همچنین، این پروتکل از «رول‌آپ دانش صفر» (zkRollups) کمک می‌گیرد تا تسویه‌‌حساب‌های سریع‌تری را به کاربران ارائه کند. ازاین‌طریق، صرافی ارز دیجیتالی که بر روی لوپرینگ ساخته شده، می‌توانند با سرعت بالاتر و هزینه‌ی کمتری تراکنش‌های کاربرانشان را انجام دهد.
صرافی لوپرینگ تمام محاسبات را خارج از زنجیره‌ی اصلی پردازش می‌کند. این محاسبات شامل اطلاعاتی مانند موجودی حساب کاربران و تاریخچه‌ی سفارشات نیز میشوند. پس از اینکه تراکنشها در خارج از زنجیره پردازش شدند، برای تسویه به شبکه اتریوم منتقل خواهند شد. هر دسته از تراکنشها با استفاده از «اثبات‌های دانش صفر» (zero-knowledge proofs) به اتریوم بازگردانده میشوند. این اثبات‌ها نشان می‌دهند که تراکنشها واقعی هستند و توسط اشخاص ثالث دستکاری نشده‌اند.
دی وای دی ایکس (dYdX)
دی وای دی ایکس یک صرافی غیرمتمرکز است که از قراردادهای هوشمند اتریوم و راه‌حل لایه دومی که توسط «استارک ویر» (StarkWare) ارائه شده، استفاده می‌کند. راه‌حل استارک ویر بر اساس «اثبات دانش صفر» بنا شده و به دی وای دی ایکس کمک می‌کند که پلتفرمی ایمن و غیرمتمرکز را با تمرکز بر حریم خصوصی به کاربران ارائه دهد. dYdX کاملاً غیرمتمرکز است؛ به‌طوری که پروتکل‌های این پلتفرم، به‌صورت غیرقابل اعتماد، عمومی و بدون مجوز توسعه داده شده‌اند. علاوه‌بر آن، دی وای دی ایکس یکی از معدود صرافی‌های غیرمتمرکز است که معاملات توکن‌های غیرقابل تعویض (NFTs) را نیز به کاربران ارائه می‌کند.
در ژوئن 2022، dYdX اعلام کرد که قصد مهاجرت از اتریوم را دارد و می‌خواهد پلتفرم خود را به شبکه کازماس (Cosmos) انتقال دهد. به‌این‌ترتیب، این صرافی از راه‌حل لایه دوم استارک ویر همچنان استفاده می‌کند؛ با این تفاوت که تراکنشها در شبکه کازماس تسویه خواهند شد. بنیان‌گذاران این پروژه معتقدند که کازماس به dYdX کمک می‌کند تا تراکنش‌هایی قابل تنظیم و کارآمدتر را به کاربران خود ارائه دهد. علاوه‌بر آن، این صرافی به یک دفتر سفارش خارج از زنجیره مجهز خواهد شد. این دفتر سفارش باعث میشود که در حین گسترش استفاده از پلتفرم، لطمه‌ای به مقیاس‌پذیری آن وارد نشود.
جنوسیس (Gnosis)
جنوسیس، گنوسیس یا نوسیس با نماد اختصاری GNS یک زیرساخت غیرمتمرکز برای بلاک چین اتریوم است. جنوسیس در سال 2015، به‌عنوان یک بازار پیش‌بینی در اتریوم پایه‌گذاری شد. در ابتدا، تیم بنیان‌گذار این پروژه قصد داشت که یک بازار شرط‌بندی را شبیه Augur، با نام Gnosis Olympia، توسعه دهد. درحال‌حاضر، توسعه‌ی این نرم‌افزار غیرمتمرکز متوقف شده؛ اما ایده‌ی پیش‌بینی هنوز در جنوسیس مطرح است؛ یعنی به نرم‌افزارهای غیرمتمرکز مختلف اجازه می‌دهد که ابزارهای پیش‌بینی موارد مختلف را به کاربران خود ارائه دهند. بااین‌حال، با آشکار شدن محدودیت‌های اتریوم، تیم جنوسیس به‌سمت توسعه‌ی محصولاتی مقیاس‌پذیر رفت تا زیرساخت مناسبی را برای توسعه‌ی پلتفرم‌های مبتنی بر اتریوم فراهم کند.
ازاین‌رو، جنوسیس پروتکل‌های گوناگونی را در زمینه‌ی امور مالی به کاربران ارائه کرده است. ازآنجایی‌که تراکنش‌های این پروتکل‌ها خارج از زنجیره‌ی اصلی پردازش میشوند، سرعت زیاد، ایمنی بالا و کارمزدهای کمتری نسبت به خود شبکه اتریوم دارند.
سخن پایانی
در سال‌های اخیر، اتریوم از مکانیزم اجماع اثبات سهام (PoS) خود رونمایی کرده است. اگرچه نسخه‌ی دوم، نسبت به الگوریتم اثبات کار، مقیاس‌پذیری بالاتری دارد؛ اما محدودیت‌های ایمنی این پلتفرم باعث میشوند که اتریوم همچنان با مشکل مقیاس‌پذیری دست‌وپنجه نرم کند. ازآنجایی‌که اتریوم بزرگ‌ترین بلاک چین دنیای کریپتو است و پروتکل‌ها و نرم‌افزارهای بسیار زیادی بر روی آن فعالیت می‌کنند؛ نیاز به راه‌حل‌هایی برای بهبود مقیاس‌پذیری به‌شدت احساس میشود. در همین راستا، راهحلهای لایه دوم اتریوم به‌دنبال افزایش کارایی و توان عملیاتی این شبکه هستند. تا کنون، بلاک چین‌های لایه دوم گوناگونی معرفی شده‌اند که برخی از آن‌ها، نسبت به سایرین، شهرت بیشتری را کسب کرده‌اند. به‌خاطر همین، در این مقاله، سعی کردیم که بهترین نمونه‌های بلاک چین لایه دوم را به شما معرفی کنیم.
