ارزش ارزهای دیجیتال بر اساس کاربردها، اهداف و تعداد کاربران آنها مشخص میشود. ارزهایی که اعتبار بیشتری داشته باشند، احتمال رشد و پیشرفت آنها هم زیادتر است. پس، هر کسی که میخواهد روی ارزهای دیجیتال سرمایهگذاری کند، باید ارزش واقعی ارز موردنظرش را بداند. این مسئله به سرمایهگذاران کمک می‌کند که با مقایسه‌ی قیمت یک ارز با ارزش واقعی آن، بتوانند قیمت آینده‌اش را پیش‌بینی کنند. از سوی دیگر، یکی از بهترین روش‌های شناخت کامل یک ارز دیجیتال، بررسی وایت پیپر (Whitepaper) آن است. وایت پیپر یا برگه‌ی سفید متنی است که توسط بنیان‌گذاران یک پروژه‌ی ارز دیجیتال ارائه میشود و اهداف آن را توضیح میدهد.
یکی از پروژه‌هایی که در سال‌های اخیر بسیار معروف شده، صرافی یونی سواپ (Uniswap) است. شهرت این صرافی، نام توکن اختصاصی آن، یعنی UNI را هم بر سر زبان‌ها انداخته و افراد زیادی به سرمایهگذاری روی ارز دیجیتال یونی سواپ علاقه‌مند شده‌اند. به‌خاطر همین، در این مقاله، به‌سراغ وایت پیپر صرافی و ارز دیجیتال یونی سواپ رفته‌ایم تا این ارز را به‌خوبی بشناسید و درباره‌ی سرمایهگذاری روی آن تصمیم بگیرید. از طرفی، مدیران یونی سواپ برای این پروژه سه وایت پیپر جداگانه‌ی V2، V1 و V3 را ارائه کرده‌اند. بنابراین، ما در اینجا هر سه وایت پیپر یونی سواپ را بررسی خواهیم کرد.
معرفی صرافی Uniswap و ارز دیجیتال UNI
یونی سواپ (Uniswap) یک صرافی غیرمتمرکز است که معاملات همتابه‌همتا (P2P) را به کاربران ارائه می‌کند. کاربران یونی سواپ، بدون دخالت شخص ثالث با یکدیگر معامله می‌کنند. بلاک چین یونی سواپ روی پلتفرم اتریوم (Ethereum) راه‌اندازی شده و ارز دیجیتال اختصاصی این پروژه UNI است. از سوی دیگر، یونی سواپ یک پروژه‌ی منبع باز بوده و همه‌ی افراد می‌توانند کدهای شبکه را ببینند و در آن مشارکت کنند.
اولین نسخه‌ی یونی سواپ (Uniswap V1) در سال 2018 در شبکه‌ی اصلی اتریوم پایه‌گذاری شد و پروتکلی را برای تبادل توکن‌های ERC20 ارائه کرد. پس از آن، نسخه‌ی دوم یونی سواپ (Uniswap V2) با ویژگی‌های جدیدی مانند معاملات جفت‌ارزهای ERC20، معاملات آنی، اوراکل قیمتی عرضه شد؛ و در نهایت، نسخه‌ی سوم یونی سواپ (Uniswap V3) در سال 2021، با زیرساخت‌هایی بهتر، در اختیار کاربران قرار گرفت.
وایت پیپر نسخه اول یونی سواپ (Uniswap V1)
یونی سواپ (Uniswap) یک صرافی غیرمتمرکز (DEX) است. صرافی‌های غیرمتمرکز، با حذف واسطه‌ها، امکان معامله‌ی همتابه‌همتا و بدون نظارت شخص ثالث را فراهم می‌کنند. در این صرافی‌ها، هیچ‌گونه نظارتی برای مبادلات وجود ندارد و از این نظر، با اهداف کریپتوکارنسی سازگار هستند. به‌خاطر همین، اولین وایت پیپر یونی سواپ، صرفاً درباره‌ی فرمول‌های مربوط به مبادله‌ی همتابه‌همتا صحبت می‌کند. این فرمول‌ها، چگونگی مبادله را بدون نظارت شخص ثالث نشان میدهند. با این حال، در این وایت پیپر، درباره‌ی اهداف و چشم‌اندازهای آینده‌ی پروژه صحبتی نمی‌شود.
وایت پیپر نسخه دوم یونی سواپ (Uniswap V2)
این مقاله‌ی فنی، برخی از تصمیمات طراحی زیرساخت‌ها و قراردادهای نسخه‌ی دوم یونی سواپ (Uniswap V2) را توضیح میدهد. این قراردادها، شامل امکانات جدیدی می‌شوند که به پروژه اضافه شده‌اند:
- جفت‌ارزهای دل‌خواه از شبکه‌ی ERC20
- اوراکل قیمتی که به قراردادهای دیگر امکان دسترسی به میانگین وزنی قیمت ارزها را میدهد.
- معاملات فلش و مبادلات آنی
معرفی نسخه دوم یونی سواپ
نسخه‌ی اول یونی سواپ (Uniswap V1) یک سیستم زنجیره‌ای از قراردادهای هوشمند در بلاک چین اتریوم است. این سیستم، یک پروتکل نقدینگی خودکار را بر اساس «فرمول ثابت محصول» پیاده‌سازی می‌کند. در نسخه‌ی اول، برای انجام مبادلات جفت‌ارزها، مقدار ثابتی از هر دارایی ذخیره میشود تا با ضرب کردن مقدار این دو جفت‌ارز در یکدیگر، نقدینگی آنها ثابت بماند. کارمزدی که معامله‌گران این جفت‌ارزها پرداخت می‌کنند، به‌عنوان پاداش، به تأمین‌کنندگان نقدینگی پرداخت میشود. با این حال، قراردادهای v1 محدودیت‌هایی دارند.
نسخه‌ی دوم یونی سواپ (Uniswap V2) پیاده‌سازی جدید همان فرمول است که ویژگی‌های تازه‌ای را به‌همراه دارد:
- مهم‌ترین ویژگی V2 این است که به‌جای معاملات جفت‌ارزهای ERC20 با ETH، امکان معاملات تمام جفت‌ارزهای ERC20 با ERC20 را فراهم می‌کند. در واقع، در نسخه‌ی اول، فقط امکان مبادله با اتریوم امکان‌پذیر بود اما در نسخه‌ی جدید، معامله‌ی تمام ارزهای شبکه‌ی اتریوم با یکدیگر فراهم شده است. بنابراین، در نسخه‌ی اول، اگر دو ارز می‌خواستند با یکدیگر مبادله شوند، اتریوم به‌عنوان پُلی بین آنها عمل می‌کرد.
- یک اوراکل جدید که قیمت جفت‌ارزها را در بلاک چین محاسبه می‌کند. این اوراکل به سایر قراردادهای اتریوم اجازه میدهد که قیمت میانگین موزون زمانی جفت‌ارزها را در فاصله‌ی زمانی مشخصی، تخمین بزنند.
- مبادلات فلش (Flash Swaps) که به کاربران اجازه میدهند تا دارایی‌های خود را به‌سرعت دریافت کرده و از آنها در قسمت‌های دیگر زنجیره استفاده کنند.
جفت ارزهای اتریوم (ERC20)
نسخه‌ی اول یونی سواپ (Uniswap V1) از شبکه‌ی اتریوم به‌عنوان پل ارزی (Bridge Currency) استفاده می‌کند. بنابراین، پای ثابت جفت‌ارزها، اتریوم (ETH) است و همه‌ی ارزهای ERC20، فقط با اتریوم معامله می‌شوند. پس، اگر دو ارز مختلف بخواهند با یکدیگر مبادله شوند، ابتدا یکی از آنها با اتریوم مبادله شده و سپس اتریوم با ارز مقصد جابه‌جا میشود. این مسئله، هزینه‌ی مبادلات را بالا می‌برد. از سوی دیگر، تبدیل دو مرحله‌ای ارزها به یکدیگر، معامله‌گران را در خطر ریسک تغییرات قیمت اتریوم قرار میدهد.
نسخه‌ی دوم یونی سواپ (Uniswap V2) به کاربران اجازه میدهد که قراردادهای مستقیم دو جفت‌ارز ERC20 را ایجاد کنند. در نتیجه، در این نسخه، اتریوم به‌عنوان ارز واسطه نیست و کارمزد تراکنش‌ها کاهش می‌یابد. از این طریق، سرعت تراکنش‌ها بالاتر رفته و کاربران در معرض ریسک تغییرات قیمت اتریوم قرار نمی‌گیرند.
اوراکل قیمتی (Oracle Price)
قیمت نهایی ارائه‌شده برای جفت‌ارزها توسط یونی سواپ را (بدون احتساب کارمزد) می‌توان با تقسیم اندوخته‌ی یک دارایی بر اندوخته‌ی دارایی دیگر، محاسبه کرد. از این طریق قیمت نسبی دارایی‌ها به دست می‌آید. علاوه بر آن، از آنجایی که مبادله‌ی جفت‌ارزها در نسخه‌ی اول یونی سواپ، به قیمت اتریوم وابسته است، امکان دستکاری در اوراکل قیمتی نسخه‌ی اول وجود دارد.
در نسخه‌ی دوم یونی سواپ، با اندازه‌گیری قیمت ارزها و ثبت آنها در بلاک چین (پیش از معامله) دستکاری قیمت دشوار شده و این مشکل تا حد زیادی حل میشود. در نتیجه، اگر کاربر خراب‌کاری بخواهد قیمت نادرستی را ارسال کند، پیش از انجام معامله، شناسایی میشود. در نتیجه، قیمت ارزها بر اساس آخرین بلوک محاسبه میشود.
مبادلات فلش (Flash Swaps)
در نسخه‌ی اول یونی سواپ (Uniswap V1) کاربری که میخواهد ارز X را با استفاده از ارز Y خریداری کند، باید ابتدا ارز Y را به قرارداد هوشمند بفرستد. بنابراین، تا زمانی که تمام مقادیر Y در شبکه ثبت نشوند، به X دسترسی نخواهد داشت. این مسئله باعث کاهش سرعت تبادل شده و کاربران را با چالش‌هایی مواجه می‌کند.
در عوض، در نسخه‌ی دوم (V2)، کاربران می‌توانند پیش از ارسال کامل Y، به ارز X دسترسی داشته باشند. این عمل، به قرض گرفتن دارایی از استخر نقدینگی شباهت دارد.
کارمزدهای یونی سواپ
نسخه‌ی دوم یونی سواپ، کارمزد 0.05 درصدی را بابت نقل انتقالات دریافت می‌کند. این کارمزد، به‌عنوان پاداش، به تأمین‌کنندگان نقدینگی پرداخت میشود.
تراکنش متا برای سهام استخر
سهام استخر جفت‌ارزهای نسخه‌ی دوم (V2) به‌صورت بومی، از تراکنش‌های متا پشتیبانی می‌کند. یعنی اینکه کاربران می‌توانند سهام تراکنش خود را به شخصی دیگر منتقل کنند. این مسئله نیاز به برقراری ارتباط با تابع مجوز استخر و امضای آن دارد.
زبان برنامه نویسی نسخه دوم
نسخه‌ی اول یونی سواپ (Uniswap V1) با زبان وایپر (Vyper) راه‌اندازی شده بود. این زبان، شباهت‌های زیادی به زبان پایتون (Python) داشت. با این حال، نسخه‌ی دوم (V2) از زبان پرکاربردتر سالیدیتی (Solidity) استفاده می‌کند. این زبان، امکانات بیشتری را در اختیار یونی سواپ می‌گذارد؛ مانند:
- توانایی تفسیر ارزش توکن‌هایی که از استاندارد ERC20 پشتیبانی نمی‌کنند.
- دسترسی به کدهای عملیاتی جدیدتر
معماری مجدد قرارداد هوشمند
یکی از اهداف اصلی راه‌اندازی نسخه‌ی دوم یونی سواپ، ساده‌تر کردن قرارداد جفت‌ارزهای اصلی شبکه است. این قرارداد، دارایی ارائه‌کنندگان نقدینگی را ذخیره می‌کند. هرگونه مشکلی در این قرارداد، میتواند باعث از دست رفتن میلیون‌ها دلار دارایی کاربران شود. بنابراین، مهم‌ترین نکته درباره‌ی قرارداد شبکه، حفظ امنیت دارایی کاربران است. در معماری جدید این قرارداد، ارزش دارایی‌ها پیش از انجام مبادله در بلاک چین ذخیره میشود. از این طریق، امنیت تراکنش‌ها و دارایی کاربران بالا می‌رود.
وایت پیپر نسخه سوم یونی سواپ (Uniswap V3)
نسخه‌ی سوم یونی سواپ (Uniswap V3) یک بازارساز خودکار است که برای ماشین مجازی اتریوم (EVM) راه‌اندازی شده است. در این نسخه، کارایی و دقت کنترل نقدینگی کاربران افزایش پیدا کرده و ساختار کارمزدها بهبود یافته است. از سوی دیگر، در این نسخه، اوراکل قیمتی یونی سواپ عملکرد بهتری دارد.
معرفی نسخه سوم یونی سواپ
بازارسازهای خودکار (AMM) نقدینگی را جمع‌آوری می‌کنند و در دسترس معامله‌گران می‌گذارند. بازارسازهای تابع ثابت (CFMM)، دسته‌ای از بازارسازها هستند که نسخه‌ی سوم یونی سواپ یکی از آنها است و استفاده‌های گسترده‌ای در امور مالی غیرمتمرکز دارند. این بازارسازهای تابع ثابت، به‌صورت قراردادهای هوشمندی پیاده‌سازی شده و امکان معامله‌ی توکن‌ها را روی یک بلاک چین فراهم می‌کنند.
در نسخه‌های اول و دوم یونی سواپ، فقط قیمت مشخص برخی از دارایی‌ها در دسترس بود. این مسئله، معاملات را با مشکل مواجه می‌کرد. تلاش‌های قبلی برای حل این مشکل، شامل ساخت استخرهای نقدینگی مختلف بود. در این روش، تمام ارائه‌کنندگان نقدینگی، باید تابع فرمول مشخصی برای قیمت‌گذاری باشند. در نتیجه، اگر فردی قیمت متفاوتی را ارائه کند، میزان نقدینگی دچار مشکل میشود.
به‌خاطر همین، در نسخه‌ی سوم یونی سواپ (Uniswap V3) از بازارساز خودکار (AMM) استفاده شده است. این بازارساز به کاربران کمک می‌کند که کنترل بیشتری بر قیمت دارایی‌هایشان داشته باشند.
نقدینگی متمرکز
ایده‌ی مهم نسخه‌ی سوم یونی سواپ (V3)، نقدینگی متمرکز است. یعنی اینکه نقدینگی به بازه‌های قیمتی مشخصی، محدود شود. در نسخه‌های قبلی، قیمت‌گذاری در بازه‌ی صفر تا بی‌نهایت انجام می‌شد. این فرایند بسیار گسترده بود و باعث می‌شد که قیمت برخی از دارایی‌ها نادیده گرفته شود. به‌خاطر همین، در نسخه‌ی سوم، بازه‌های قیمت‌گذاری کوچک‌تر شدند. به این بازه‌های کوچک، «موقعیت» گفته میشود. هر موقعیت، به میزانی نقدینگی نیاز دارد تا بتواند قیمت را در این بازه‌ی مشخص نگه دارد. از سوی دیگر ارائه‌دهندگان نقدینگی، می‌توانند به تعداد موردنیاز، موقعیت ایجاد کنند تا قیمت را در محدوده‌ی موردنظرشان حفظ کنند.
سفارشات موجود در یک موقعیت
در هر موقعیت، محدوده‌ای از سفارش‌ها وجود دارد. بازارساز، هر موقعیت را یک دارایی در نظر می‌گیرد. بنابراین، زمانی که قیمت از موقعیتی عبور کند، وارد محدوده‌ی یک دارایی دیگر میشود. علاوه بر آن، این روش دو تفاوت با شیوه‌ی سنتی قیمت‌گذاری دارد: زمانی که قیمت وارد محدوده‌ی دیگری میشود، هنوز تعداد محدودی از سفارشات موقعیت قبلی اجرا می‌شوند.
وقتی که قیمت وارد موقعیت جدیدی میشود، نباید به محدوده‌ی قبلی برگردد، چونکه باعث معکوس‌شدن معامله میشود.
تغییرات در ساختار یونی سواپ
در نسخه‌ی سوم یونی سواپ (Uniswap V3)، نسبت به نسخه‌های V1 و V2، تغییراتی اعمال شده و بیشتر این تغییرات مربوط به ساختار نقدینگی در یونی سواپ است.
چند استخر نقدینگی برای هر جفت‌ارز
در نسخه‌های اول و دوم یونی سواپ، هر استخر نقدینگی برای یک جفت‌ارز است و کارمزد یکسان 0.30 درصدی برای همه‌ی نقل‌و‌انتقالات آن در نظر گرفته میشود. این کارمزد ثابت برای نقل‌و‌انتقال همه‌ی جفت‌ارزها مناسب نیست. گاهی نیاز است که کارمزد افزایش پیدا کند و در برخی مواقع، کارمزد کمتر مناسب‌تر است. برای مثال برای استیبل‌کوین‌ها این کارمزد بالاست و برای جفت‌ارزهایی با نوسانات زیاد، کارمزد کمی است.
به‌خاطر همین، نسخه‌ی سوم یونی سواپ برای هر جفت‌ارز، چند استخر نقدینگی را معرفی می‌کند. هرکدام از این استخرها، هزینه‌ی مبادله‌ی متفاوتی دارند. همه‌ی این استخرها با استفاده از قرارداد هوشمند یونی سواپ ایجاد می‌شوند و کارمزدهای اولیه‌ی 0.05، 0.30 و 1 درصدی برای آنها در نظر گرفته شده است. با این حال، امکان اضافه کردن کارمزدهای اضافی به این اعداد، وجود دارد.
نقدینگی غیرقابل تعویض
وضعیت نقدینگی در نسخه‌ی سوم (V3) به روش جدیدی مدیریت میشود. به این روش، نقدینگی غیرقابل تعویض گفته میشود و شامل فرایندهای زیر است:
- هزینه‌های غیرترکیبی: در نسخه‌های قبلی، کارمزدهای به دست آمده از استخرها، به خود این استخرها واریز می‌شدند. بنابراین، نقدینگی به‌طور مداوم رشد می‌کرد اما در نسخه‌ی جدید، به‌خاطر ماهیت غیرقابل تعویض موقعیت‌ها، این امکان وجود ندارد. پس، این کارمزدها برای هزینه‌های شبکه استفاده می‌شوند.
- حذف توکن‌های نقدینگی بومی: در نسخه‌های V1 و V2، قرارداد استخر، یک قرارداد ERC20 است که توکن‌های آن، مقدار نقدینگی موجود در استخر را نشان میدهند. از سوی دیگر، در V3 کارمزدها به استخر واریز نمی‌شوند و قرارداد توکن‌های خود استخرها با استاندارد ERC721 کار می‌کنند.
به‌روزرسانی اوراکل قیمتی
در نسخه‌ی سوم، یونی سواپ یک حجم نقدینگی را ارائه می‌کند که باعث بهبود عملکرد اوراکل قیمتی میشود. از این طریق، در هر ثانیه، یک‌بار قیمت‌های جدید محاسبه می‌شوند. علاوه بر آن، این حجم نقدینگی برای توسعه‌دهندگانی که می‌خواهند قراردادهای خارجی را به یونی سواپ متصل کنند، مفید است و همین‌طور به کاربران کمک می‌کند تا بتوانند مطمئن‌ترین استخر نقدینگی را پیدا کنند.
سخن پایانی
صرافی یونی سواپ (Uniswap) پروژه‌ی پویایی است و مدام خود را به‌روزرسانی می‌کند. این مسئله در ارائه‌ی نسخه‌های جدید V2 و V3 قابل‌مشاهده است. از آنجایی که یونی سواپ یک صرافی غیرمتمرکز محسوب میشود، سعی می‌کند که با استفاده از فناوری‌های نوینی مانند اوراکل قیمتی، قیمت‌ها را به‌روز نگه دارد و نیازهای مشتریان را فراهم کند. این ویژگی‌ها، یونی‌سواپ را به یکی از بهترین صرافی‌های غیرمتمرکز دنیا تبدیل کرده است. در نتیجه، صرافی یونی سواپ و ارز UNI را می‌توانیم از پروژه‌های آینده‌دار دنیای کریپتوکارنسی بدانیم.
