در سال‌های اخیر، استفاده از فناوری بلاک چین و ارزهای دیجیتال با استقبال زیادی روبه‌رو شده است. خرید و نگهداری ارزهای دیجیتال، یکی از اصلی‌ترین استراتژی‌های کسب سود از حوزه کریپتو محسوب میشود. این فعالیت با اصطلاح هولدینگ یا هودلینگ (HODLing) شناخته شده است. دیگر روش کسب درآمد از این بازار میتواند معاملات آنی و کوتاه‌مدت ارزهای دیجیتال در صرافی‌ها باشد؛ اما طبیعتاً راه‌های دیگری نیز برای کسب سود از حوزه بلاک چین و کریپتو وجود دارند که استخراج نقدینگی یکی از آن‌ها است.
استخراج نقدینگی یک روش کسب سود غیرفعال محسوب میشود که به بخش امور مالی غیرمتمرکز یا دیفای (DeFi) مرتبط است. در واقع، در پلتفرم‌های دیفای می‌توان با استفاده از استخراج نقدینگی، از ارزهای دیجیتال خود، درآمد غیرفعال داشت. در ادامه به بررسی ماهیت این روش می‌پردازیم.
استخراج نقدینگی (Liquidity Mining) چیست؟
استخراج نقدینگی یا لیکوئیدیتی ماینینگ (Liquidity Mining) روشی است که کاربران می‌توانند با استفاده از آن، از صرافی‌های غیرمتمرکز یا دکس‌ها (DEX) درآمد غیرفعال داشته باشند. در این روش، کاربران باید ارزهای دیجیتال خود را برای تأمین نقدینگی دکس‌ها قفل کنند. کاربران در برابر این عمل از دکس مربوطه پاداش دریافت می‌کنند. این پاداش، همان درآمد غیرفعال آن‌ها خواهد بود. در توضیح بیشتر استراتژی استخراج نقدینگی می‌توان گفت:
1_ در استخراج نقدینگی، به صرافی‌های غیرمتمرکز اجازه می‌دهید از ارزهای دیجیتال شما به‌عنوان منبع نقدینگی استفاده کنند. در مقابل، شما بازدهی درصدی سالانه (Annual Percentage Yield) یا به اختصار «APY» دریافت می‌کنید. این بازدهی میتواند در محدوده درصدهای دو رقمی یا حتی سه رقمی باشد.
2_ در استخراج نقدینگی، ارزهای دیجیتال کاربران در استخرهای نقدینگی (Liquidity Pools) قرار می‌گیرند. استخر نقدینگی به مجموعه‌ای از ارزهای دیجیتال گفته میشود که در یک قرارداد هوشمند قفل شده‌اند. این مجموعه‌ها، نقدینگی ضروری برای فعالیت صرافی‌های غیرمتمرکز را فراهم می‌کنند.
3_ استخرهای نقدینگی نقش بزرگی در ایجاد یک سیستم مالی غیرمتمرکز (DeFi) دارند. کاربران می‌توانند با استخراج نقدینگی در این استخرها، مقداری از سود صرافی‌های غیرمتمرکز را ازآن خود کنند.
با توجه به آنچه گفته شد، می‌توانیم بفهمیم که استخراج نقدینگی یک سازوکار دیفای است. در این سازوکار، شرکت‌کنندگان دارایی‌های دیجیتال خود را به استخرهای نقدینگی مختلف ارائه می‌کنند؛ این کار برای آن‌ها با دریافت پاداش یا کارمزد همراه خواهد بود.
دکس (DEX) چیست؟
قبل از اینکه به‌سراغ چگونگی استخراج نقدینگی برویم، باید از مفهوم دکس آگاه باشیم؛ چراکه استخراج نقدینگی از طریق دکس‌ها امکان‌پذیر میشود. همان‌طور که قبلاً هم اشاره کردیم، به صرافی‌های غیرمتمرکز، دکس (Dex) می‌گویند. ساختار دکس‌ها یا صرافی‌های غیرمتمرکز با صرافی‌های متمرکز و سنتی تفاوت دارد. این تفاوت را می‌توان به‌صورت زیر بیان کرد:
1_ ساختار صرافی‌های متمرکز
صرافی‌های متمرکز یا سنتی، از دفتر سفارش (Order Book) استفاده می‌کنند. دفتر سفارش یک پایگاه داده متمرکز است که تمام سفارشات خرید و فروش را با قیمت‌های مختلفی که توسط کاربران وارد شده، در خود ذخیره می‌کند. اگر بین سفارش خرید و فروش دو کاربر مختلف مطابقت وجود داشته باشد، تراکنش انجام خواهد شد.
2_ ساختار صرافی‌های غیرمتمرکز:
صرافی‌های غیرمتمرکز یا دکس‌ها که روی امور مالی غیرمتمرکز فعالیت دارند، اصلی‌ترین پلتفرم‌های دیفای محسوب می‌شوند. دکس‌ها به‌جای دفتر سفارش، از سیستم بازارساز خودکار (Automated Market Maker) یا به اختصار «AMM» استفاده می‌کنند. بازارسازهای خودکار نیاز به یک نهاد متمرکز را برای مطابقت با تراکنش‌ها از بین می‌برند. آن‌ها برای اینکه بتوانند تراکنش‌ها را بدون نیاز به شخص ثالث به‌هم پیوند دهند، از استخرهای نقدینگی استفاده می‌کنند. این استخرها با قراردادهای هوشمند ایجاد می‌شوند و کاملاً مستقل هستند. این استخرها با استفاده از ارزهای دیجیتال کاربران، به نقدینگی عمیق‌تری دست می‌یابند.
با شناخت کارکرد کلی دکس‌ها می‌توان استخراج نقدینگی را بهتر درک کرد. مشخص است که استخراج نقدینگی نه در صرافی‌های متمرکز، بلکه فقط در صرافی‌های غیرمتمرکز و سیستم‌های مبتنی بر دیفای انجام میشود.
3_ تاریخچه استخراج نقدینگی
استخراج نقدینگی در تابستان 2020 به اوج استقبال کاربران دست یافت (تابستان 2020 به تابستان دیفای مشهور است). در واقع، از آن زمان به بعد بود که بیشتر کاربران سرمایه‌های دیجیتالی خود را به استخراج نقدینگی اختصاص دادند؛ اما تا قبل از آن، یعنی در حدود سال 2017 نیز این مفهوم توسط برخی از پروژه‌های ماقبل دیفای همچون «IDEX» و «Synthetix» ارائه شده بود.
ارائه دهندگان نقدینگی (LP) چه کسانی هستند؟
با توجه به آنچه تا به اینجا در مورد استخراج نقدینگی گفته شد، مشخص است که این عمل به دارایی‌های دیجیتالی کاربران وابسته است. بنابراین، کاربرانی که ارزهای دیجیتال خود را در دکس‌ها قفل می‌کنند، همان ارائه‌کنندگان نقدینگی هستند. ارائه‌کنندگان نقدینگی (Liquidity Providers) که به اختصار به آن‌ها «LP» گفته میشود، اغلب یک توکن LP دریافت می‌کنند. این توکن در نهایت میتواند برای مبادله درصدی از کارمزد معاملاتی که توسط پلتفرم کسب میشود، مورد استفاده قرار بگیرد. مقدار کارمزد استخراج نقدینگی به مقدار ارز دیجیتالی که هر LP قفل کرده، بستگی دارد.
نحوه شروع استخراج نقدینگی (Liquidity Mining) چگونه است؟
برای شروع استخراج نقدینگی باید فعالیت‌هایی را به ترتیب انجام داد. این موارد، شامل موارد زیر هستند:
1_ انتخاب پلتفرم مناسب
برای شروع استراتژی استخراج نقدینگی، باید ابتدا یک پلتفرم دیفای را انتخاب کنید. این پلتفرم معمولاً یک دکس است. در بین تمام دکس‌های موجود، صرافی یونی سوآپ (UniSwap) سابقه بیشتری دارد؛ چراکه در رده اولین پلتفرم‌هایی قرار می‌گیرد که از عمل استخراج نقدینگی پشتیبانی کرده‌اند. البته برای این منظور می‌توان از سایر پلتفرم‌هایی همچون سوشی سواپ (SushiSwap)، پنکیک سواپ (PancakeSwap)، وان اینچ (۱inch)، کایبر سوآپ (KyberSwap) و... نیز استفاده کرد. در صورتی که شما بخواهید از یونی سواپ استفاده کنید، باید وارد لینک - https://app.uniswap.org/#/pools - شوید.
2_ اتصال کیف پول
وقتی شما برای استخراج نقدینگی اقدام می‌کنید، طبیعتاً باید مقداری ارز دیجیتال داشته باشید. آنگاه ارزهای دیجیتال خود را برای استخراج نقدینگی قفل کنید. ارزهای دیجیتال بسیاری هستند که برای این منظور می‌توانند مورد استفاده قرار بگیرند. از جمله محبوب‌ترین ارزهای دیجیتال برای استخراج نقدینگی می‌توان اتر (ETH) و تتر (USDT) را نام برد. البته می‌توان از توکن بومی دکس‌ها نیز استفاده کرد. در هر صورت وقتی توکن‌های شما آماده بودند، باید کیف پول خود را به پلتفرم استخراج نقدینگی موردنظرتان متصل کنید. پس از ورود به صرافی یونی سواپ می‌توان با کلیک روی گزینه «Connect Wallet» این کار را انجام داد.
3_ انتخاب جفت نقدینگی
پس از اتصال موفقیت‌آمیز کیف پول، حالا باید روی «New Position» کلیک کنید. سپس جفت نقدینگی مورد نظر خود را انتخاب نمایید. بیشتر LPها، جفت «Ethereum-Tether» را برای استخراج نقدینگی در صرافی یونی سواپ انتخاب می‌کنند. بنابراین، شما نیز بسته به نوع توکن‌هایی که دارید، می‌توانید جفت مناسب خود را در نظر بگیرید. پس از آن، بسته به مقدار ارزهای دیجیتالی که دارید، باید مقدار کارمزد مناسب و استخر نقدینگی مورد نظر خود را انتخاب کنید. پس از این عملیات روی «Add to prov» کلیک نمایید. پس از فعالیت‌های فوق، شما توکن‌های نقدینگی خود را به صرافی یونی سواپ ارجاع می‌دهید و سپس منتظر می‌مانید تا شامل پاداش شوید. مقدار درآمد و کارمزد شما از این عمل، با تعداد توکن‌های نقدینگی شما ارتباط مستقیم دارد. هرچقدر سرمایه بیشتری را قفل کرده باشید، درآمد بیشتری خواهید داشت؛ اما اگر سرمایه شما اندک باشد، سود چندانی از استخراج نقدینگی نصیبتان نمی‌شود.
⚠️نکته:توکن‌های LP که کمتر مورد معامله قرار می‌گیرند، معمولاً بازدهی سود بالاتری خواهند داشت، اما در معرض ریسک بالاتری هم قرار دارند!
مزایای استخراج نقدینگی (Liquidity Mining) چیست؟
مزایایی را که استخراج نقدینگی میتواند برای کاربران ایجاد کند، می‌توان به‌صورت گزینه‌های زیر بیان کرد:
1_ درآمد غیرفعال (Passive Income)
استخراج نقدینگی یکی از بهترین روش‌ها برای کسب درآمد غیرفعال از حوزه کریپتو است. این یک استراتژی منفعل محسوب میشود؛ چراکه کاربران لازم نیست هیچ کار خاصی انجام دهند، بلکه آن‌ها فقط باید توکن‌های LP خود را نگه دارند تا پاداش‌ها به‌صورت خودکار به توکن‌های LP آن‌ها اضافه شوند. بنابراین، درصورتی‌که شما مقدار زیادی سرمایه رمزارزی را در کیف پول خود برای آینده نگه داشته‌اید، می‌توانید از سرمایه منفعل خود با استفاده از استخراج نقدینگی، درآمد داشته باشد. (بدون اینکه هیچ کار خاصی انجام دهید!)
2_ پتانسیل بازدهی بالا (Potential for high yields)
ازآنجایی‌که سرمایه‌گذاری شما در دکس‌ها، اساساً برای تسهیل تراکنش‌های غیرمتمرکز استفاده میشود، پاداش‌های شما معمولاً از محل کارمزدهای معاملاتی تأمین می‌شوند. یعنی هر زمان که معاملات در یک صرافی اتفاق می‌افتند، مقداری از کارمزد آن معامله به شما تعلق می‌گیرد. ازآنجایی‌که سهم شما از استخر نقدینگی تعیین می‌کند که بازدهی شما چقدر باشد، اساساً می‌توانید قبل از سرمایه گذاری تخمین بزنید که پاداش شما از این کار چقدر خواهد بود. هنگامی که بازارها فعال هستند و معاملات زیادی در طول روز انجام میشود، پاداش‌های ارائه‌شده به LPها نیز بالاتر می‌رود. بنابراین، با توجه به شرایط بازار، استخراج نقدینگی میتواند پتانسیل بازدهی بالایی برای شما داشته باشد.
3_ توزیع حاکمیت و توکن‌های بومی (Distribution of governance and native tokens)
یکی از مزایای اصلی استخراج نقدینگی در پلتفرم‌های دیفای، امکان توزیع نسبتاً عادلانه حاکمیت از طریق توکن‌های بومی است. این درحالی است که قبل از استخراج نقدینگی، توزیع توکن تا حد زیادی ناعادلانه و نامتعادل بود. به‌طوری که در بسیاری از موارد، توسعه‌دهندگان یک پروتکل DeFi به دلیل مقدار سرمایه‌ای که سرمایه‌گذاران نهادی در اختیار داشتند، سرمایه‌گذاران نهادی را بر سرمایه‌گذاران کم‌سرمایه ترجیح می‌دادند. استخراج نقدینگی به سرمایه‌گذاران کم‌سرمایه و نهادی فرصت‌های برابری را برای کسب توکن‌های بومی می‌دهد. شما با داشتن توکن‌های نقدینگی می‌توانید در دکسی که فعالیت می‌کنید، حق رأی داشته باشید. وقتی در یک صرافی خاص توکن قفل می‌کنید، می‌توانید از آن‌ها برای تأثیرگذاری بر ویژگی‌های آن صرافی استفاده کنید. امتیازات اولیه نگهداری توکن‌های بومی عبارت‌اند از:
- بازنگری در صندوق توسعه دکس
- رأی به تغییر هزینه‌ها (کارمزدها)
- اعمال تغییرات در رابط کاربری دکس
- تغییر چگونگی روند توزیع پاداش‌ها
بنابراین شما با تأمین نقدینگی، نه‌تنها از این کار سود می‌برید، بلکه مانند یک شریک یا سهام‌دار، حق رأی در مورد تغییرات عمده آن دکس یا پلتفرم خواهید داشت.
4_ بدون مجوز (Permissionless)
شما برای انجام استخراج نقدینگی به هیچ مجوز خاصی نیاز ندارید. همین که یک کیف پول مانند متامسک (Metamask) داشته باشید که ارزهای دیجیتال شما روی آن قرار داشته باشد، می‌توانید وارد استخراج نقدینگی در دکس موردنظر خود شوید.
5_ پرورش یک جامعه قابل اعتماد و وفادار (Nurturing a trusting and loyal community)
ارائه دهندگان نقدینگی وقتی با تأمین نقدینگی دکس‌ها در آن‌ها فعالیت می‌کنند، معمولاً به همین امر راضی نمی‌شوند؛ بلکه آن‌ها می‌خواهند تا فعالیت بیشتری را در آن دکس انجام دهند. این امر سبب میشود تا پویایی فعالیت در آن دکس افزایش پیدا کند. افرادی که نقدینگی ارائه می‌کنند، تمایل دارند از پروتکل استفاده کرده و پس از سرمایه‌گذاری دارایی‌های ارز دیجیتال خود، از توکن‌ها نیز به خوبی نگهداری کنند. بنابراین در نهایت یک جامعه قابل اعتماد، وفادار و پویا تشکیل میشود که میتواند کارایی مالی بالاتری داشته باشد.
6_ سودرسانی استخراج نقدینگی به بازار دیفای (Liquidity Mining Benefits the DeFi Market)
استخراج نقدینگی جزء ضروری دیفای است. ارائه‌کنندگان نقدینگی (LPها) در قوی‌تر کردن سامانه دیفای نقش دارند. آن‌ها به افراد بیشتری کمک می‌کنند تا در دیفای مشارکت کنند. این افزایش نقدینگی همچنین اجازه می‌دهد تا برنامه‌های کاربردی (dApps) بیشتری برای بهره‌برداری از دیفای ساخته شوند.
موارد فوق همگی جزء مزایای استخراج نقدینگی هستند که حوزه دیفای برای جامعه کریپتو ایجاد کرده است. در ادامه به بررسی معایب و محدودیت‌های این سیستم نیز خواهیم پرداخت.
معایب استخراج نقدینگی (Liquidity Mining) چیست؟
استخراج نقدینگی علی‌رغم مزایای فراوانی که دارد، توسط برخی از خطرات ذاتی نیز تهدید میشود. بنابراین، قبل از پرداختن به این استراتژی، باید از این خطرات آگاهی داشته باشید. هنگامی که خطرات بالقوه را درک کردید، می‌توانید وقوع آن‌ها را کاهش دهید. این خطرات به قرار زیر هستند:
1_ از دست دادن دائمی سرمایه (Impermanent Loss)
یکی از ویژگی‌های اصلی بازار ارزهای دیجیتال، وجود نوسانات بالای قیمت است. این موضوع میتواند به نفع تریدرها (معامله‌گران) باشد؛ با این وجود برای استخراج نقدینگی خطرناک است. اگر زمانی که شما تصمیم به برداشت توکن‌های خود می‌گیرید، نسبت به قیمت اولیه، ارزهای شما دچار افت شوند، پس شما ضرر خواهید کرد. تصور کنید شما یک ارز دیجیتال را که قیمتش 5 دلار بوده در یک دکس قفل کرده‌اید؛ اما پس از یک سال که می‌خواهید استخراج نقدینگی خود را پایان دهید، آن توکن به دو دلار رسیده باشد. این به معنی آن است که سرمایه کلی شما بشدت کاهش یافته است. اگر شما توکن‌های خود را قفل نمی‌کردید، ممکن بود بتوانید آن‌ها را قبل از اینکه به چنان کاهش قیمتی برسند، بفروشید و در ارز دیجیتال دیگری سرمایه‌گذاری کنید.
اگرچه در بیشتر مواقع، استخراج نقدینگی سودمند است؛ اما در صورت بروز زیان، معمولاً چنین ضررهایی با پاداش و کارمزد نقدینگی جبران نمی‌شوند. بنابراین، باید ارزهای دیجیتال مناسبی را انتخاب کنید تا برای این امر مناسب‌تر باشند. در هر صورت خطر همچنان وجود دارد و باید ریسک‌پذیر باشید تا بتوانید آن را انجام دهید.
2_ ریسک پروژه (Project Risk)
خطر دیگری که متوجه استخراج نقدینگی است، به مشکلات فنی و زیرساختی پروژه‌های دیفای مربوط میشود. این مشکلات به‌صورت ذاتی در هر پروتکلی وجود دارند. هرچقدر پروتکل پیشرفته‌تر باشد، کد منبعی که روی آن اجرا میشود پیچیده‌تر است. این پیچیدگی‌ها، ریسک سرمایه‌گذاری در آن‌ها را افزایش می‌دهند. به‌طوری‌که اگر کد منبع آن‌ها به‌درستی مورد بررسی قرار نگیرد، ممکن است مورد سوء‌استفاده مجرمان سایبری قرار بگیرند. بنابراین، قبل از استخراج نقدینگی در یک پلتفرم، باید حتماً در مورد آن تحقیقات زیادی انجام دهید.
3_ خطر راگ پولز (Potential Rug Pulls)
راگ پولز، یک نوع کلاهبرداری است که گاهی در سیستم‌های متمرکز انجام میشود. یعنی توسعه‌دهندگان استخر نقدینگی و توسعه‌دهندگان پروتکل آن، با هم تصمیم می‌گیرند تا کل پروژه را تعطیل کنند. آن‌ها تمام پول سرمایه‌گذاری‌شده در پروژه را از بین می‌برند. با توجه به اینکه پروتکل‌های دیفای، کاملاً غیرمتمرکز هستند و هیچ احراز هویت یا مدیریت مرکزی روی آن‌ها وجود ندارد، چنین تقلب‌هایی نمی‌توانند مورد پیگیری قرار بگیرند. کامپاندر فایننس (Compounder Finance) نمونه‌ای از این نوع کلاهبرداری است که در سال در 2020 انجام شد. در این کلاهبرداری 10.8میلیون دلار دارایی افراد به تاراج برده شد. بنابراین، باید از قابلیت اعتماد پروتکلی که در آن سرمایه‌گذاری می‌کنید، اطمینان داشته باشید.
موارد فوق جزء خطرات استخراج نقدینگی هستند که باید مورد توجه قرار بگیرند. با آگاهی از این خطرات می‌توانید تحقیقات بیشتری انجام داده و با آمادگی بالاتری وارد مسیر استخراج نقدینگی شوید.
استخراج نقدینگی (Liquidity Mining) در مقابل سایر استراتژی‌های سرمایه گذاری غیرفعال چگونه است؟
بهتر است قبل از اینکه در مورد یک استراتژی سرمایه‌گذاری تصمیم بگیرید، حتماً آن را با سایر استراتژی‌های سرمایه‌گذاری غیرفعال مقایسه کنید. استخراج نقدینگی را با دو روش دیگر سرمایه‌گذاری غیرفعال می‌توان به‌صورت زیر مقایسه کرد:
1_ استخراج نقدینگی در برابر استیکینگ (Liquidity Mining vs. Staking)
سهام‌گذاری یا استیکینگ (Staking)، اولین استراتژی کسب سود غیرفعال است که در کنار استخراج نقدینگی قرار می‌گیرد. در استیکینگ، کاربران ارزهای دیجیتال را در پلتفرم‌های بومی آن‌ها که مبتنی بر الگوریتم اثبات سهام (PoS) هستند، قفل می‌کنند. قفل کردن ارز دیجیتال کاربران، سبب اعتبارسنجی تراکنش‌ها و ایمن‌سازی بلاک چین میشود. کاربران در برابر اختصاص توکن‌های خود به امنیت شبکه بلاک چین، از آن پاداش دریافت می‌کنند (بدون اینکه خود هیچ کار خاصی انجام دهند). در این استراتژی نیز، مقدار کسب سود به مقدار توکن قفل‌شده توسط کاربر بستگی دارد. اگرچه استیکینگ نیز خطرات خاص خود را دارد؛ اما خطر انجام آن از استخراج نقدینگی تا حدودی پایین‌تر است.
2_ استخراج نقدینگی در برابر ییلد فارمینگ (Liquidity Mining vs. Yield Farming)
درحالی‌که برخی از سرمایه‌گذاران از واژه‌های استخراج نقدینگی و ییلد فارمینگ به‌جای یکدیگر استفاده می‌کنند؛ اما این دو با هم تفاوت دارند. در واقع، استخراج نقدینگی زیرمجموعه‌ای از ییلد فارمینگ است که شامل قفل کردن دارایی‌های دیجیتالی در پروتکل‌های مختلف بلاک چین برای کسب درآمد غیرفعال میشود. بنابراین این دو استراتژی مزایا و خطرات مشابهی دارند و به یک اندازه ریسک ایجاد می‌کنند.
اگر شما بخواهید بین استیکینگ، استخراج نقدینگی و سایر روش‌های ییلد فارمینگ، استراتژی مناسب خود را انتخاب کنید، باید در مورد هرکدام از آن‌ها اطلاعات داشته باشید؛ چراکه علی‌رغم تفاوت این روش‌ها با هم، نوع پروژه‌های دیفای و کریپتوی مختلف نیز اهمیت زیادی دارد. می‌توانید در این امر با یک فرد آگاه مشورت کنید.
سخن پایانی
هنگامی که درک کاملی از استخراج نقدینگی و خطرات و دستاوردهای بالقوه آن دارید، برای سرمایه‌گذاری خود در استخرهای نقدینگی مجهزتر خواهید بود. استخراج نقدینگی اگرچه یک روش سرمایه‌گذاری منفعل و بدون دردسر است؛ اما برای همه افراد مناسب نیست. بنابراین، باید سرمایه و قدرت ریسک‌پذیری لازم را برای انجام آن داشته باشد. با توجه به آنچه در این مطلب، در مورد استخراج نقدینگی گفته شد، می‌توانید تصمیم مناسبی را برای انجام این روش سرمایه‌گذاری بگیرید.
